Zabytkowa kopalnia „Ignacy” w Rybniku – konserwacja i zmiana funkcji.

Poprzemysłowe przestrzenie zyskujące nową funkcję stają się coraz częstsze. Stają się miejscami dla aktywności lokalnej społeczności, atrakcjami turystycznymi czy przestrzeniami działań kulturalnych. Przykładem jest powstała jeszcze w XVIII wieku zabytkowa kopalnia „Ignacy” w Rybniku. Zobaczmy, jakie dobre praktyki wpłynęły na obecny kształty tego miejsca.

Od oddolnej inicjatywy do zainteresowania miasta

Kopalnia węgla kamiennego w jednej z dzielnic Rybnika – Niewiadomiu została uruchomiona już w 1792 roku. Na cześć pruskiego ministra prowincji śląskiej (Georga von Hoyma), który doprowadził do odkrycia bogatych złóż węgla kamiennego w tej okolicy, została ona nazwana Hoym. Miała dwa szyby wydobywcze Oppburg („Głowacki”) i Grundmann („Kościuszko”). W 1936 roku kopalni nadano imię „Ignacy” na cześć prezydenta Ignacego Mościckiego.

Dziedzictwo przemysłowe kopalni przetrwało dzięki założonemu w 1999 roku Stowarzyszeniu Zabytkowej Kopalni „Ignacy”. Już w pierwszym roku działalności lokalnym entuzjastom udało się udostępnić kopalnię turystom – pierwotnie istniała możliwość zwiedzania zarówno zabudowań naziemnych, jak i trasy podziemnej o długości 600 metrów. Pięć lat później zorganizowano pierwszą edycję „Święta pary”, czyli imprezy, której celem była popularyzacja idei dotyczącej ochrony dziedzictwa techniki. W trakcie tego wydarzenia można było oglądać dwie czynne maszyny parowe. W tym samym roku założono izbę tradycji górniczych, w której zgromadzono pamiątki związane z przemysłem wydobywczym i pracującymi tam ludźmi. Działalność na rzecz ochrony i popularyzacji dziedzictwa górniczego została usankcjonowana wpisaniem kompleksu do rejestru zabytków (szyby „Głowacki” i „Kościuszko”, budynek elektrowni oraz ich wyposażenie wraz z najbliższym otoczeniem) a także na śląski Szlak Zabytków Techniki.

Oddolne działania i starania lokalnych entuzjastów zostały zauważone i docenione przez władze miejskie. W 2015 roku miasto Rybnik stało się właścicielem nieruchomości, dzięki darowiźnie otrzymanej od Kompanii WęglowejSA W tym samym roku rozpoczęły się pierwsze prace rewitalizacyjne przy szybie „Głowacki”.

Nowa funkcja budynków kopalni

Prace remontowe przy poszczególnych obiektach i ich adaptacja do funkcji kulturalnych, społecznych, gospodarczych oraz turystycznych zostały uwzględnione w Lokalnym Programie Rewitalizacji Miasta Rybnika do 2020 roku. Dzięki dotacji pozyskanej z funduszy europejskich (Regionalny Program Operacyjny Województwa Śląskiego na lata 2014-2020) i własnemu wkładowi finansowemu miasta w kolejnych latach zrealizowano:

• Rewitalizację budynku byłej sprężarkowni na terenie Zabytkowej Kopalni „Ignacy” w Rybniku na potrzeby lokalnej społeczności (wartość projektu 6,2 mln zł)
• Modernizację budynków nadszybia i maszynowni szybu „Kościuszko” na cele kulturalne (wartość projektu 10,5 mln zł)
• Zagospodarowanie otoczenia Zabytkowej Kopalni „Ignacy” w Rybniku na potrzeby lokalnej społeczności (wartość projektu 6,6 mln zł)

  

  

Bardzo istotną kwestią jest to, że w programie rewitalizacji silnie podkreśla się nie tylko możliwości związane z adaptacją kopalni na cele turystyczne i kulturalne, ale przede wszystkim ze stworzeniem na jej terenie kompleksu wypoczynkowo-rekreacyjnego dla mieszkańców pobliskiego osiedla przy ulicy Morcinka. Tym samym głównym beneficjentem projektu staje się społeczność lokalna, na równi z osobami przyjezdnymi.

Obecnie w skład kompleksu wchodzi:

• Nadszybie i maszynownia szybu „Głowacki” – z unikatową parową maszyną wyciągową z 1900 roku
• Nadszybie i maszynownia szybu „Kościuszko” – z interaktywną wystawą „Wiek pary” (obecnie – do końca 2021 roku – w przygotowaniu) i parową maszyną wyciągową z 1900 roku
• Stolarnia – z salą ekspozycyjną oraz częścią administracyjno-konferencyjną
• Sprężarkownia – z dwoma zabytkowymi sprężarkami elektrycznymi, ze świetlicą środowiskową i wystawą o historii górnictwa
• Wieża ciśnień – z punktem widokowym

  

Obecnie Zabytkowa Kopalnia „Ignacy” funkcjonuje jako instytucja kultury Miasta Rybnika. Dzięki renowacji oraz adaptacji obiektów poprzemysłowych i przystosowaniu ich do nowych celów możliwa jest organizacja szeregu wydarzeń kulturalnych oraz społecznych, skierowanych zarówno do mieszkańców, jak i odwiedzających. Potwierdzeniem wysokiej jakości podjętych wysiłków rewitalizacyjnych oraz prowadzonej działalności był wpis obiektu na prestiżowy Europejski Szlak Dziedzictwa Przemysłowego (ERIH), co miało miejsce się w 2021 roku.

Strona obiektu: www.kopalniaignacy.pl

Autor: dr Agnieszka Konior