Wpisz czego szukasz

Wybierz kategorie

Strona główna > Rewitalizacja > Materiały > Wytyczne konserwatorskie na potrzeby realizacji Gminnego Programu Rewitalizacji Miasta Wałbrzycha na lata 2016-2025

Wytyczne konserwatorskie na potrzeby realizacji Gminnego Programu Rewitalizacji Miasta Wałbrzycha na lata 2016-2025

15 grudnia 2020
Wpis należy do kategorii:

Oddział Terenowy we Wrocławiu Narodowego Instytutu Dziedzictwa opracował w 2018 r. sześć dokumentów studialnych na potrzeby realizacji Gminnego Programu Rewitalizacji Miasta Wałbrzycha na lata 2016-2025 przyjętego Uchwałą Nr XXIX/385/2016 Rady Miejskiej Wałbrzycha z dnia 18 października 2016 roku.

Gminny Program Rewitalizacji Miasta Wałbrzycha na lata 2016-2025 obejmuje sześć podobszarów rewitalizacji (enklaw przestrzennych): Biały Kamień, Stary Zdrój, Śródmieście, Sobięcin, Nowe Miasto i Podgórze, które są zamieszkiwane przez niemal 30 % mieszkańców Wałbrzycha.

Dzisiejszy Wałbrzych powstał w wyniku gwałtownej industrializacji rozpoczętej na początku XIX wieku, której efektem było stopniowe przyłączanie sąsiadujących wsi, zakończone dopiero w połowie XX ubiegłego stulecia. W wyznaczonych podobszarach rewitalizacji znajduje się ponad 80% z przeszło 2000 zabytków nieruchomych miasta, obszary wpisane do rejestru zabytków oraz ujęte w wojewódzkiej ewidencji zabytków.

Śródmieście Wałbrzycha – to najstarsza część miasta, z czytelnymi reliktami przedlokacyjnej osady i założonego na początku XV wieku prywatnego miasta, z obszarem ukształtowanego w XVI-XVII wieku niezależnego okręgu dworskiego oraz powstałego od połowy XIX wieku nowoczesnego ośrodka administracyjnego dla wałbrzyskiego okręgu przemysłowo-górniczego. Do połowy XIX wieku było to niewielkie miasto z centralnie umieszczonym prostokątnym rynkiem. W 2. połowie XIX i na początku XX wieku nastąpił dalszy rozwój urbanistyczny, budowano liczne gmachy użyteczności publicznej, szkoły, urzędy, banki, domy towarowe, powstawały też pierwsze linie tramwajowe. Wykształcony do początku XX wieku układ i przebieg ulic, placów oraz bloków zabudowy w zasadzie zachowany jest do dzisiaj. Budynki, które powstawały sukcesywnie do 1945 r., uzupełniając luki w dotychczasowej zabudowie, wpisywały się w zastany układ ulic. Powstały liczne budynki secesyjne i modernistyczne – kamienice, wille oraz obiekty publiczne. Po 1945 r. w wyniku szkód górniczych część budynków musiała zostać rozebrana, prowadzono też prace wyburzeniowe we wnętrzach blokowych. Współcześnie liczne budynki śródmieścia zostały odrestaurowane – przeprowadzono remonty dachów i elewacji. Nawierzchnie głównych placów i ulic zostały odnowione z użyciem granitowych bruków. Zaaranżowano również niektóre wnętrza blokowe. Prowadzona od kilkunastu lat rewaloryzacja tej części miasta przyniosła już widoczne efekty. Problemem pozostaje nowa zabudowa terenów wcześniej zajętych przez przemysł i górnictwo, czyli obszarów dopełniających przestrzennie ten mocno zurbanizowany rejon, oraz odtworzenie zabudowy w miejscach, gdzie została ona rozebrana ze względu na szkody górnicze. Wytyczne konserwatorskie do programu rewitalizacji prezentują jeden z aspektów, jakim jest zachowanie wartości zabytkowych obszaru śródmiejskiego.

Dzisiejszy Biały Kamień – to trzy niezależne, historycznie odrębne miejscowości połączone w jeden organizm: Biały Kamień, Nowe Szczawno i Opoka, których dawne granice obecnie są zatarte, a zawdzięczające swój rozwój górnictwu i sąsiedztwu Szczawna-Zdroju. Przeważa tu zabudowa miejska i podmiejska, głównie z 2. połowy XIX wieku i początku XX stulecia. O tym, że pierwotnie była tu wieś o strukturze ulicówki, świadczy jedynie kilka zagród. Pozostała, przeważająca zabudowa to domy wielorodzinne i kamienice czynszowe oraz stosunkowo nieliczne wille i osiedla mieszkaniowe.

Nowe Miasto powstało jako przedsięwzięcie miejskie, odpowiedź na potrzeby mieszkaniowe dynamicznie rozwijającego się w 2. połowie XIX wieku miasta. Na zakupionych terenach powstała tu niezależna dzielnica. Rozplanowanie, koncepcja swobodnego wpisania układu planistycznego w topografię terenu oraz wypełnienie siatki ulic i placów zabudową wielkomiejską nadal jest dobrze czytelna.

Podgórze – to obecnie połączone przestrzennie dawne wsie Górny Wałbrzych i właśnie Podgórze. W swym zasadniczym zasięgu, jego zabudowa ukształtowała się wzdłuż doliny Pełcznicy. Już w 2. połowie XIX wieku widoczne było przestrzenne zespolenie z Wałbrzychem. Mimo sporych ubytków w najstarszej zabudowie, które spowodowane są szkodami górniczymi, nadal jest czytelny jest podział na część z w większości czynszową zabudową oraz na samodzielne osiedla domów wielorodzinnych i jednorodzinnych otoczonych ogrodami, zlokalizowanych na wyżej położonych terenach, poza dawnym siedliskiem. W stosunkowo dobrym stanie, pod względem zachowania rozplanowania, są dwa wyróżniające się osiedla – „Osiedle Nowodworskie” i „Osiedle przy kopalni Mieszko”. Właśnie te enklawy, umiejętnie wpisane w teren i skomponowane w przemyślany sposób, zasługują na szczególną ochronę, w tym opracowanie jednolitych zasad termomodernizacji i odnawiania elewacji.

Sobięcin jest dawną osadą górniczą, zlokalizowaną u podnóża Chełmca, wzdłuż drogi prowadzącej do Boguszowa, na zachód od śródmieścia Wałbrzycha. Rozwój Sobięcina związany był z wydobyciem węgla kamiennego. Uważa się, że eksploatacja złóż miała miejsce już w XVI wieku. Gwałtowny rozwój osady przypadł na przełom XIX i XX stulecia. Główną osią komunikacyjną jest ul. 1 Maja, prowadząca z wałbrzyskiego rynku. Po 1945 r. Sobięcin, początkowo zwany Węglewo, przyłączono do Wałbrzycha. Wraz z upadkiem wałbrzyskiego górnictwa w latach 90. XX wieku nastąpił upadek osiedla. Wzdłuż ul. 1 Maja rozebrano znaczną ilość budynków, co tłumaczono szkodami górniczymi. Rozbiórki dotknęły także najbardziej zaniedbaną część, tzw. Palestynę. Obecnie osiedle to należy do najbardziej podupadłych i wyludniających się. Z obszarów objętych programem rewitalizacji Wałbrzycha ten wydaje się najbardziej potrzebującym pomocy.

Stary Zdrój – to również dawna samodzielna miejscowość, w przeszłości związana z lecznictwem uzdrowiskowym. Obecnie znana głównie za sprawą dworca kolejowego Wałbrzych-Miasto i siedziby Wydziału Techniczno-Inżynierskiego Politechniki Wrocławskiej. Przez Stary Zdrój przebiega główna oś komunikacyjna miasta – ul. Armii Krajowej, z którą krzyżuje się ul. 11 Listopada, prowadząca w kierunku Nowego Miasta. W ostatnich latach obie te ulice przeszły na terenie Starego Zdroju gruntowną przebudowę. Ulica Armii Krajowej zyskała nie tylko nową nawierzchnię ale i została zaopatrzona w dobre jakościowo elementy małej architektury. Remonty objęły też wiele z wznoszących się przy obu tych ulicach budynków. Atutem tego obszaru jest dobra komunikacja z pozostałymi częściami miasta oraz z regionem. Jest to miejsce, gdzie może i powinna wrócić zabudowa w miejscach, gdzie została wyburzona. Właśnie przywrócenie zabudowy, w nowej formie, bez konieczności nawiązywania do form historycznych, winno być jednym z celów programu rewitalizacji.

Przy opracowywaniu Wytycznych konserwatorskich do programu rewitalizacji przyjęto następującą metodę: pierwszym etapem była analiza materiałów (głównie historycznych, ikonograficznych, kartograficznych, planistycznych, konserwatorskich); następnie inwentaryzacja zasobów dziedzictwa i elementów krajobrazu kulturowego oraz ich waloryzacja; ostatnim etapem było sformułowanie wytycznych do ochrony zachowanych elementów historycznego zagospodarowania.

Część tekstowa każdego z opracowań zawiera zarys historii omawianego obszaru i jego układu przestrzennego, omówienie zakresu ochrony konserwatorskiej układów przestrzennych, stanu zachowania ich historycznej substancji oraz zalecenia konserwatorskie.

W dalszej części opracowań omówiona została ochrona zabytków archeologicznych, zabytków architektury i budownictwa oraz układów zieleni. Przyjęto układ ulicami w porządku alfabetycznym. W tej części znalazły się informacje historyczne o ulicach i placach wraz z ramowymi zaleceniami konserwatorskimi odnoszącymi się do tych elementów przestrzennego zagospodarowania. Do wszystkich obiektów zabytkowych opracowane zostały odrębne hasła katalogowe, zawierające ich historię, ocenę stanu zachowania historycznej substancji i formy oraz zalecenia konserwatorskie.

Integralną częścią opracowania są plansze wykonane na mapach ewidencyjnych. Na planszach zobrazowano zagadnienia związane z ochroną konserwatorską obszarów (dla wszystkich podobszarów rewitalizacji plansze opracowano w jednakowy sposób). Oznaczone zostały granice układów urbanistycznych wpisanych do rejestru zabytków oraz ujętych w wojewódzkiej ewidencji zabytków, budynki wpisane do rejestru zabytków oraz ujęte w gminnej ewidencji zabytków, stanowiska archeologiczne oraz granice stref ochrony archeologicznej. Uwzględniono zabytkową zieleń do zachowania i kontynuacji (cmentarze, miejsca pocmentarne, ogrody, szpalery, aleje). Na planszach oznaczono ponadto inne elementy ważne dla zabytkowej struktury obszarów, a mianowicie: budynki stanowiące istotny element struktury urbanistycznej ulic i placów (czyli budynki historyczne, lecz znacznie przebudowane i obecnie pozbawione wartości artystycznej; uznano, że dopuszczalna jest ich przebudowa lub zastąpienie nowymi obiektami z zachowaniem linii zabudowy i gabarytu, bez potrzeby powtarzania form historycznych), ulice do zachowania, linie zabudowy do zachowania, budynki kolidujące z zabudową zabytkową do przebudowy lub rozbiórki, bruki oraz elementy małej architektury do zachowania.

Narodowy Instytut Dziedzictwa zaprasza do udziału w programie wsparcia dla gmin, które realizują projekty rewitalizacyjne na obszarach zabytkowych i cennych historycznie.

Program realizowany jest do 2022 roku w ramach Zadania 1.1.3. Merytoryczne wsparcie procesu planowania i rewitalizacji w gminach zgodnie z założeniami „Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2019–2022”

 

Autor: Bogna Oszczanowska, Narodowy Instytut Dziedzictwa Oddział we Wrocławiu

Print Friendly, PDF & Email

Dokumenty do pobrania

  • Biały Kamień wytyczne 2018 - mapa

    Wielkość pliku: 2 MB Pobierz plik
  • Biały Kamień wytyczne 2018 - tekst

    Wielkość pliku: 2 MB Pobierz plik
  • Nowe Miasto wytyczne 2018 - mapa

    Wielkość pliku: 2 MB Pobierz plik
  • Nowe Miasto wytyczne 2018 - tekst

    Wielkość pliku: 3 MB Pobierz plik
  • Podgórze wytyczne 2018 - mapa

    Wielkość pliku: 2 MB Pobierz plik
  • Podgórze wytyczne 2018 - tekst

    Wielkość pliku: 3 MB Pobierz plik
  • Sobięcin wytyczne 2018 - mapa

    Wielkość pliku: 2 MB Pobierz plik
  • Sobięcin wytyczne 2018 - tekst

    Wielkość pliku: 994 kB Pobierz plik
  • Śródmieście wytyczne 2018 - mapa

    Wielkość pliku: 8 MB Pobierz plik
  • Śródmieście wytyczne 2018 - tekst

    Wielkość pliku: 3 MB Pobierz plik
  • Stary Zdrój wytyczne 2018 - mapa

    Wielkość pliku: 2 MB Pobierz plik
  • Stary Zdrój wytyczne 2018 - tekst

    Wielkość pliku: 2 MB Pobierz plik
Czy artykuł był pomocny?
Powiązane Baza Wiedzy (2)
Powiązane Ścieżki działania (0)
Powiązane Dobre Praktyki (1)
Powiązane Narzędzia (0)
Powiązane Akty Prawne (0)
Powiązane Rewitalizacja (7)
Powiązane Publikacje (0)

Wpisz czego szukasz