Fundusze samorządowe na zabytki

Artykuł omawia zasady udzielania dotacji przez jednostki samorządu terytorialnego.
Prezentuje przykładowe rozwiązania pomocne przy wdrażaniu przez gminę (powiat, województwo) finansowania prac i robót realizowanych przez właścicieli i posiadaczy zabytków, położonych na obszarze danego samorządu.

Oprócz dotacji udzielanych przez urzędy związane bezpośrednio z ochroną zabytków, należy zwrócić uwagę na działania jednostek samorządu terytorialnego w tym zakresie. W ustawach o samorządzie gminnym, powiatowym i wojewódzkim ochrona zabytków i opieka nad zabytkami jest uznana za jedno z zadań własnych samorządu w ramach zaspokajania zbiorowych potrzeb wspólnoty (art. 7 ust. 1 pkt 9 Ustawy z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym; art. 4 ust. 1 pkt 7 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym; art. 14 ust. 1 pkt 3 Ustawy z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa). Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami wskazuje, że dofinansowywanie prac i robót przy zabytkach wpisanych do rejestru jest zadaniem z zakresu administracji publicznej (art. 82 ust. 2).

Dzięki tym zapisom jedną z form działalności samorządów w zakresie ochrony zabytków jest wspieranie finansowe właścicieli obiektów zabytkowych przy remontach i konserwacji obiektów. Nie jest to oczywiście obligatoryjny element budżetów jednostek samorządu terytorialnego, ponieważ wsparcie uzależnione jest od ich możliwości finansowych oraz od świadomości władz. Gminy i powiaty oraz samorządy województw, które uznały, że dobry stan zachowania dziedzictwa w połączeniu z innymi walorami środowiskowymi może być elementem przynoszącym wymierne korzyści, szczególnie w rozwoju turystyki, od lat wspierają prace remontowe w obiektach zabytkowych.

Sposób i zakres udzielanych dotacji został szczegółowo opisany w Ustawie z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (art. 71–83a). Dotowanie prac w przypadku samorządów odbywa się przez uchwały radnych w sprawie określenia zasad udzielania dotacji z budżetu gminy (powiatu, województwa) na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków. Kwestie te regulują przepisy art. 81 wymienionej ustawy: „w trybie określonym odrębnymi przepisami dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków może być udzielana przez organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, na zasadach określonych w podjętej przez ten organ uchwale”.

W pozostałym zakresie obowiązują te same zasady, które dotyczą przyznawania właścicielom zabytków wpisanych indywidualnie do rejestru wsparcia finansowego w ramach dotacji udzielanych przez wojewódzkich konserwatorów zabytków oraz ministra kultury i dziedzictwa narodowego.

Różnica w zakresie udzielania dotacji przez samorządy a administrację rządową dotyczy wysokości udzielanych dotacji, WKZ może udzielać dotacji w wysokości do 50% , a tylko w uzasadnionych przypadkach dotacja może być zwiększona do 100% (wartości zabytku lub skomplikowanych prac). Samorząd, decydując o przyznaniu dotacji, może ją udzielić w wysokości do 100% nakładów koniecznych bez dodatkowych uwarunkowań (art. 81 ust. 2), choć najczęściej brane są pod uwagę analogiczne zasady, jakie stosują konserwatorzy wojewódzcy.

W przypadku dotacji udzielanych przez różne organy ich łączna kwota nie może przekroczyć wysokości 100% nakładów koniecznych na wykonanie tych prac bądź robót, dlatego organy uprawnione do udzielania dotacji są zobowiązane do prowadzenia wykazów przyznanych dotacji oraz wzajemnego informowania się o udzielonych dotacjach (art. 82 uoozionz). Jest to niezwykle ważne, gdyż pozwala uniknąć podwójnego finansowania prac.

Ciekawy i warty naśladowania system przyznawania dotacji przez samorząd przyjęła Rada Miasta Gdyni. Po wpisaniu układu śródmieścia do rejestru zabytków, dotacje są przyznawane także dla budynków znajdujących się na terenie układu urbanistycznego wpisanego do rejestru. Wysokość dofinansowania uzależniona jest od wartości zabytkowych budynków. Obiekty wpisane indywidualnie do rejestru zabytków mogą otrzymać dotację do wysokości 75% wartości prac, budynki zaliczane do grupy A ochrony konserwatorskiej w planach miejscowych do 50%, a pozostałe budynki, znajdujące się na terenie układu zabytkowego wpisanego do rejestru, mogą otrzymać 30% dofinansowania kosztów robót (Uchwała Rady Miasta Gdynia nr XXXIX/861/10 z dnia 27 stycznia 2010 roku w sprawie przyjęcia zasad i trybu udzielania i rozliczania dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytkach wpisanych do rejestru, znajdujących się na terenie administracyjnym Gminy Miasta Gdyni opublikowana w Dz.Urz. Województwa Pomorskiego z 2010 r. Nr 35.

Podstawą udzielania dotacji musi być odpowiednio skonstruowania uchwała, która powinna zawierać następujące elementy: cel dotacji, kto może ją otrzymać, na jakie prace i roboty może zostać udzielona, jakie wymagania musi spełnić właściciel ubiegający się o dotację na etapie składania wniosku, przyznania dotacji i jej rozliczenia. Uchwała zwykle określa termin bądź terminy składania wniosków, wskazuje niezbędne części składowe umowy zawieranej z beneficjentem oraz zawiera inne dokumenty oraz formularze stanowiące załączniki do uchwały, np. regulamin pracy komisji rozpatrującej wnioski, wzory dokumentów: wniosek o udzielenie dotacji, sprawozdanie z wykonania prac.

Każdy samorząd może indywidualnie określać niezbędne załączniki, choć analizując praktykę przyznawania dotacji przez różne samorządy, warto wymagać następujących dokumentów:

wypełniony prawidłowo formularz wniosku z niezbędnymi dla urzędu informacjami (przykładowy wniosek znajdziesz w załączniku do artykułu),
udokumentowanie tytułu prawnego do zabytku,
kopia decyzji o wpisie do rejestru zabytków,
kosztorys inwestorski sporządzony przez uprawnioną osobę,
pozwolenie konserwatora zabytków na przeprowadzenie prac, które mają być przedmiotem dotacji,
pozwolenie na budowę (o ile prace wymagają uzyskania takiego pozwolenia) lub potwierdzenie przyjęcia zgłoszenia robót budowlanych,
pisemna zgoda właściciela (współwłaścicieli) zabytku na przeprowadzenie prac objętych wnioskiem, w przypadku gdy wnioskodawca jest współwłaścicielem, najemcą, dzierżawcą,
oświadczenie wnioskodawcy o pokryciu pozostałej części kosztów zadania objętego dotacją lub o zapewnieniu innego źródła finansowania pozostałej kwoty.

Można również rozważyć nałożenie obowiązku dostarczenia zdjęć obrazujących aktualny stan techniczny zabytku oraz inne pomocne dokumenty np. fragmenty dokumentacji technicznej czy programu konserwatorskiego.

Pozytywne rozpatrzenie wniosku i przyznanie beneficjentom określonej kwoty dotacji potwierdza się stosowną uchwałą. W taki sposób Gmina Brzeg przyznała fundusze na remont zabytkowej kamienicy przy ul. Dzierżona 10 (oraz sąsiadujących kamienic nr 8 i 12) (zob. projekt uchwały). Powstanie kamienicy sięga średniowiecza, co potwierdziły badania architektoniczne. Wspólnota mieszkaniowa nie była w stanie sprostać wymogom prowadzenia prac budowlanych i konserwatorskich, tylko dzięki wsparciu samorządu możliwy był kosztowny remont.

Brzeg. ul. Dzierżona 10 – stan zachowania elewacji tylnej przed rozpoczęciem prac, fot. I. Solisz, 2012 r.

Brzeg. ul. Dzierżona 10 – elewacja tylna po remoncie, na który wspólnota mieszkaniowa otrzymała dotację z urzędu miasta oraz WUOZ w Opolu, fot. P. Godlewski 2016 r.

Narodowy Instytut Dziedzictwa w ramach przygotowania poradnika dla samorządów dotyczącego opracowania gminnego programu opieki nad zabytkami, przygotował komplet materiałów dotyczących przyznawania dotacji. Jest to projekt uchwały rady, przykładowy wzór regulaminu pracy komisji, wzór wniosku, wzór sprawozdania z wykonania prac (znajduje się pod tym adresem, zob. też w zakładce publikacje).

Źródła:

R. Hirsch, Prawna ochrona XX-wiecznych układów urbanistycznych na przykładzie Gdyni, w: „Ochrona Zabytków” 2010, nr 1–4, s. 271–273,

„Kurier Konserwatorski” 2009, Nr 3, s. 25–36,

Źródła prawne:

Ustawa z dnia 8 marca 1990 roku o samorządzie gminnym, Dz.U. z 2016 r., poz. 446, z późn. zm.

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie powiatowym, Dz.U. z 2016 r., poz. 814, z późn. zm.

Ustawa z dnia 5 czerwca 1998 roku o samorządzie województwa, Dz.U. z 2016 r., poz. 486, z późn. zm.

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, Dz.U. z 2014 r. Nr 1446, z późn. zm.

Autor: Iwona Solisz

Dokumenty do pobrania

wzór wniosku o dotacje - Gdynia
Wielkość pliku: 156 kB Pobierz plik

Czy artykuł był pomocny?

Tagi:

Dokumenty do pobrania

Tagi:

Zobacz także

FEnIKS dla zabytków. Materiały do pobrania

Webinarium na temat adaptacji dziedzictwa do zmian klimatu

Badanie KK-2 – Q&A