Warszawski Kopciuszek, czyli Muzeum Warszawskiej Pragi

Projekt „Muzeum Warszawskiej Pragi” związany z adaptacją na funkcje kulturalne zabytkowego zespołu kamienic przy ulicy Targowej 50/52 jest efektem realizacji projektów rewitalizacyjnych w dzielnicy Praga-Północ w Warszawie. Muzeum Warszawskiej Pragi jest pierwszym muzeum na prawym brzegu Wisły. Projekt był realizowany w latach 2009–2015.

Kontekst

Muzeum Warszawskiej Pragi tworzą trzy kamienice od strony ulicy Targowej wraz z oficyną w podwórzu. Od strony dziedzińca dobudowano jeszcze jeden, nowy budynek, mieszczący sale edukacyjne, magazyny, warsztaty i pomieszczenia administracyjne dla pracowników muzeum. Cały kompleks zabudowy graniczy z Bazarem Różyckiego. Kamieniczka od strony Bazaru (z 1810 roku) oraz trzecia, zajmująca narożnik od strony ulicy Kępnej (wybudowana w latach 1829–1830), należały do Rothblitha. Pośrodku znajduje się kamienica kupca Sokołowskiego, ukończona w 1873 roku. Najbardziej interesującym obiektem w całym zespole jest znajdująca się na podwórzu oficyna, w której mieściła się gorzelnia, następnie żydowski dom modlitwy, a po wojnie warsztat samochodowy. Pod wieloma warstwami farby odkryto polichromie ścienne z okresu, gdy w budynku mieścił się dom modlitwy założony przez Manasa Rybę, który był pomysłodawcą powstania Bazaru Różyckiego, a potem jego zarządcą. Cały kompleks jest wpisany do rejestru zabytków nieruchomych decyzją z 19 stycznia 2011 roku nr 6-A. Do rejestru zabytków wpisane jest także założenie urbanistyczne – ulica Targowa.

                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                           Bazar na Pradze, 1898 r. Fot. K. Brandel.

 Przebieg

Beneficjentem projektu było miast st. Warszawa. Autorami projektu architekci z pracowni PAS Projekt, a wykonawcą robót Mostostal Warszawa SA. Inwestycja od początku nastręczała wielu problemów archeologicznych i konserwatorskich, m.in. z powodu swojego unikalnego położenia. Pomimo wielu opracowań, kwerend kartograficznych i badań historyczno-architektonicznych nie można było przewidzieć wielu niespodzianek. W trakcie robót budowlanych natrafiono na niezidentyfikowane wcześniej relikty piwnic od strony modlitewni, co spowodowało konieczność ich inwentaryzacji i zabezpieczenia zgodnie z zaleceniami konserwatorskimi. Prace te przedłużyły realizację projektu i wpłynęły na stan malarstwa ściennego przedstawiającego Żydów modlących się pod Ścianą Płaczu w Jerozolimie i Grób Racheli w Betlejem.

Sale modlitewni wraz z zachowanymi polichromiami są zabytkiem unikatowym w skali Warszawy i województwa mazowieckiego. Ich zabezpieczenie wymagało zastosowania specjalnej technologii wzmacniania ścian z cegły pod polichromiami. Zgodnie z zaleceniami konserwatorskimi należało

zrekonstruować klatkę schodową w kamienicy Sokołowskiego (wykorzystano do tego celu ocalałe fragmenty balustrady i tralek), a także oczyścić, wzmocnić i zakonserwować ściany i stropy ceglane w piwnicach frontowych kamienic. Konieczne było tzw. podbijanie fundamentów na głębokość od 1 do 2 m od najniższego poziomu piwnicznych posadzek i wymiana stropów drewnianych na żelbetowe. Wszystkie prace budowlane i konserwatorskie zostały zakończone w lecie 2014 roku. Muzeum zostało udostępnione w październiku 2014 roku. Potem przystąpiono do instalacji wystawy stałej według projektu pracowni 137kilo, która wygrała w 2013 roku konkurs na ekspozycję dla muzeum. Adres strony internetowej Muzeum Warszawskiej Pragi: http://www.muzeumpragi.pl.

Finansowanie

Wartość całkowita projektu wynosiła prawie 38 mln zł, z czego ponad 12 mln zł stanowiło dofinansowanie z funduszy europejskich. Pozostałe fundusze pochodziły z budżetu miasta st. Warszawa. Fundusze uzyskano z Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2007–2013, priorytet XI: Kultura i dziedzictwo. Inwestycja była realizowana do połowy 2014 roku, następnie wykonano wystawę stałą. Uroczyste otwarcie nastąpiło 19 września 2015 roku.

Efekty

W muzeum eksponowane są pamiątki historyczne związane z dziejami prawobrzeżnej Warszawy. Organizowane są tu zarówno konferencje, warsztaty, zajęcia edukacyjne, ciekawe wykłady, jak i okazjonalne wydarzenia artystyczne. Muzeum wrosło już w pejzaż praski. Angażuje się w liczne akcje promujące tę unikalną i świeżo odkrywaną dzielnicę Warszawy. Wystawa jest podzielona na pięć stref: Praskie historie, Praskie interpretacje, Praskie świadectwa, Praskie kultury i Praskie podwórko. Do celów edukacyjnych i ekspozycyjnych wykorzystano sale specjalnie zaadaptowane w kamieniczkach i budynku dawnej modlitewni. Zachowana modlitewnia ma kluczowe znaczenie dla funkcjonowania Muzeum Warszawskiej Pragi. Jest cennym źródłem do badania kolorystyki malowideł w warszawskich licznych domach modlitwy, znanych wyłącznie z czarno-białych fotografii. Już w tej chwili jest jednym ze stałych punktów tras wycieczek realizowanych szlakiem judaików.

Nowo wybudowany obiekt stanowi dopełnienie dziedzińca, a gabarytami zbliżony jest do oficyny i kamienic przy ulicy Targowej. W całej przestrzeni muzealnej mieszczą się dostępne dla zwiedzających sale ekspozycyjne, konferencyjne, warsztatowe i biblioteka. Wydarzenia plenerowe mogą być organizowane na świeżo zagospodarowanym dziedzińcu. Sale mają swoje precyzyjne przeznaczenie, służą ekspozycji historii prawobrzeżnej Warszawy, wystawom czasowym, historii mówionej czy pokazom ginących zawodów. W budynkach znajduje się centrum recepcyjne i kawiarnia, a w budynku dawnej modlitewni pokoje gościnne. Powierzchnia wystawowa w budynkach, łącznie z piwnicami poddanymi konserwacji liczy ponad 940 m². Kolejne fazy przebudowy i konserwacji można obejrzeć na stronie inwestora zastępczego, Stołecznego Zarządu Rozbudowy Miasta, pod linkiem: http://szrm.pl/muzeum-warszawskiej-pragi-4/.

Autor: Barbara Kozłowska