Znalezienie zabytku w przepisach o rzeczach znalezionych

Jakie kroki należy podjąć w przypadku przyjęcia zgłoszenia o znalezieniu zabytku? Jaki jest zakres działań poszczególnych organów? Obowiązujące akty prawne regulują te kwestie dość szczegółowo, pozostawiając jednak wiele zagadnień bez jednoznacznej odpowiedzi.

Podstawowym dokumentem, do którego należy sięgnąć w poszukiwaniu odpowiedzi na postawione powyżej pytania, jest ustawa o rzeczach znalezionych (u.rz.z). Znaleziony zabytek ruchomy jest w pierwszej kolejności rzeczą, do której można zastosować opisane w tej ustawie procedury. Odrębne tryby opisane zostały w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (u.o.z.o.z.) i odnoszą się przede wszystkim do odkrycia lub znalezienia zabytku archeologicznego lub do odkrycia jakiegokolwiek zabytku w trakcie robót budowlanych lub ziemnych.

Organ (samorządowy lub konserwatorski) ma więc obowiązek zastosowania jednej z trzech możliwych procedur:

• 5 ust. 3 u.rz.z. – w sytuacji znalezienia rzeczy o wartości historycznej, naukowej lub artystycznej;
• 32 u.o.z.o.z. – w sytuacji odkrycia przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem, podczas robót budowlanych lub ziemnych (dalej: odkrycie);
• 33 u.o.z.o.z. – w sytuacji przypadkowego znalezienia przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem archeologicznym (dalej: znalezienia).

W pierwszym przypadku postępowanie prowadzi starosta właściwy dla miejsca znalezienia przedmiotu lub miejsca zamieszkania znalazcy. W pozostałych dwóch – kompetencje należą do wojewódzkiego konserwatora zabytków właściwego ze względu na miejsce znalezienia lub odkrycia. Przepisy z u.o.z.o.z. omówione zostały w artykule „Znalezienie zabytku w przepisach o ochronie zabytków”.

Jak wskazuje praktyka, w większości przypadków, gdy znaleziona rzecz stanowi jakikolwiek rodzaj zabytku, w pierwszej kolejności znalazca zwraca się do najbliższego muzeum, co zdecydowanie świadczy o dużym zaufaniu, jakim społeczeństwo darzy tego typu jednostki, nie jest jednak działaniem prawidłowym. Rolą przyjmującego zgłoszenie jest w takiej rzeczywistości podjęcie właściwych działań zmierzających przede wszystkim do zabezpieczenia prawa własności, zagwarantowanego w Konstytucji RP, poinformowanie znalazcy o właściwych procedurach i skierowanie do odpowiednich organów, co pozwoli mu potencjalnie ubiegać się o znaleźne lub nagrodę.

W razie znalezienia rzeczy o wartości historycznej, naukowej lub artystycznej, wobec której znalazca nie zna osoby uprawnionej do jej odbioru lub nie zna jej miejsca pobytu, należy niezwłocznie oddać rzecz staroście właściwemu ze względu na miejsce zamieszkania znalazcy lub miejsce znalezienia rzeczy. Wyjątek stanowi znalezienie rzeczy, której posiadanie wymaga pozwolenia, w szczególności broni, amunicji, materiałów wybuchowych – te należy niezwłocznie przekazać najbliższej jednostce organizacyjnej Policji, która zobowiązana jest powiadomić o tym fakcie właściwego starostę.

Z odebrania zgłoszenia o znalezieniu rzeczy oraz przyjęcia rzeczy przez właściwego starostę, a także w przypadku wskazania przez znalazcę miejsca, w którym rzecz się znajduje, starosta sporządza protokół. Stanowi  on podstawę  wydania  znalazcy  poświadczenia  przyjęcia  zawiadomienia o znalezieniu rzeczy albo znalezieniu oraz przyjęciu rzeczy, które powinno zawierać:

• imię, nazwisko i adres zamieszkania znalazcy;
• dokładne określenie rzeczy;
• czas i miejsce znalezienia rzeczy;
• pouczenie o prawie do  żądania  znaleźnego oraz zasadach nabycia własności w przypadku bezskutecznego upływu terminu do odbioru rzeczy przez osobę uprawnioną;
• wzmiankę o żądaniu znaleźnego.

W razie przypuszczenia, że rzecz znaleziona posiada wartość historyczną, naukową lub artystyczną właściwy starosta w terminie 7 dni od dnia powzięcia wiadomości o znalezieniu rzeczy zawiadamia właściwego miejscowo wojewódzkiego konserwatora zabytków. W ciągu kolejnych 7 dni od dnia otrzymania zawiadomienia organ konserwatorski zobowiązany jest dokonać oględzin rzeczy znalezionej w siedzibie właściwego starosty albo w miejscu znalezienia i stwierdza, czy jest ona zabytkiem lub materiałem archiwalnym. W przypadku gdy w trakcie oględzin okaże się, że rzecz znaleziona może być materiałem archiwalnym, wkz zasięga opinii dyrektora właściwego archiwum państwowego. W innych przypadkach może zasięgnąć opinii rzeczoznawcy, muzeum właściwego ze względu na rodzaj rzeczy znalezionej albo biblioteki. Jeśli niezbędne jest uzyskanie opinii specjalistycznej, konserwator stwierdza, czy rzecz znaleziona jest zabytkiem lub materiałem archiwalnym, w terminie 3 dni od dnia otrzymania tej opinii.

Jeśli konserwator ustali, że rzecz znaleziona jest zabytkiem lub materiałem archiwalnym, w drodze decyzji oddaje ją na przechowanie właściwemu ze względu na rodzaj rzeczy znalezionej muzeum państwowemu albo samorządowemu, bibliotece, dla której organizatorem jest minister, kierownik urzędu centralnego albo jednostka samorządu terytorialnego, albo archiwum państwowemu. Pamiętać należy, że faktyczne przekazanie rzeczy na przechowanie na podstawie rzeczonej decyzji powinno zostać potwierdzone protokołem podpisanym przez przedstawiciela organu konserwatorskiego (wydającego decyzję), muzeum, archiwum lub biblioteki (przyjmujących zabytek lub materiał archiwalny) oraz starosty (przechowującego rzecz do momentu jej przekazania).

Gdy brak jest możliwości doręczenia osobie uprawnionej wezwania do odbioru rzeczy (również zabytku) lub osoba ta jest nieznana, a szacunkowa wartość rzeczy przekracza 100 zł, właściwy starosta dokonuje wezwania na tablicy ogłoszeń przez okres roku, licząc od dnia znalezienia rzeczy, oraz zamieszcza ogłoszenie w Biuletynie Informacji Publicznej. Jeżeli szacunkowa wartość rzeczy przekracza 5000 zł, starosta zamieszcza również ogłoszenie w dzienniku o zasięgu lokalnym lub ogólnopolskim.

Postępowanie w sprawie znalezienia rzeczy kończy się wydaniem jej osobie uprawnionej do odbioru (właścicielowi, spadkobiercy) lub znalazcy – w przypadku nie zgłoszenia się osoby uprawnionej do odbioru – bądź też ustaleniem, że rzecz stanowi własność Skarbu Państwa bądź powiatu.

Starosta informuje osobę uprawnioną do odbioru rzeczy o kosztach przechowania oraz utrzymania rzeczy, a także o kosztach poszukiwania osoby uprawnionej do odbioru. Rzecz wydawana jest osobie uprawnionej po uiszczeniu przez nią ww. kosztów. O wydaniu rzeczy oraz o adresie zamieszkania właściciela starosta niezwłocznie zawiadamia znalazcę, który zażądał znaleźnego.

Zgodnie z art. 187 § 2 kodeksu cywilnego, rzecz znaleziona będąca zabytkiem lub materiałem archiwalnym po upływie terminu do jej odebrania przez osobę uprawnioną staje się własnością Skarbu Państwa. W takiej sytuacji muzeum albo biblioteka, którym rzecz została oddana na przechowanie, występują do właściwego starosty o przeniesienie własności tej rzeczy w drodze umowy. Znaleziony materiał archiwalny wchodzi natomiast do zasobu archiwalnego tego archiwum państwowego, któremu został oddany na przechowanie.

Autor: Wioleta Jaskólska