Warunki w pozwoleniach na prowadzenie badań archeologicznych

Uzyskawszy pozwolenie konserwatorskie na prowadzenie badań archeologicznych związanych z inwestycją, należy przede wszystkim zwrócić uwagę na zawarte w nim warunki i zobowiązania. Ich niedopełnienie może skutkować dotkliwymi karami administracyjnymi, a nawet oskarżeniem o zniszczenie zabytku.

Obowiązek realizacji warunków określonych w pozwoleniu na prowadzenie badań archeologicznych zawsze spoczywa na osobie (fizycznej lub prawnej), której udzielono pozwolenia. Pamiętać należy, że archeolog kierujący badaniami (o ile nie był on wnioskodawcą w sprawie wydania pozwolenia) zobligowany jest do ich realizacji jedynie pośrednio, na podstawie umowy z inwestorem, a więc wojewódzki konserwator zabytków będzie kierował żądania realizacji warunków do wnioskodawcy, nie zaś kierownika badań, nawet jeśli występuje on jako pełnomocnik wnioskodawcy.

Warunki zawarte w pozwoleniu na prowadzenie badań archeologicznych dzielą się na obligatoryjne – takie, które wojewódzki konserwator zabytków musi zamieścić – i fakultatywne – czyli takie, które zamieścić może, jeśli uzna to za niezbędne.

Do warunków obligatoryjnie zamieszczanych w pozwoleniu należą:

• warunek polegający na obowiązku kierowania badaniami archeologicznymi albo samodzielnego wykonywania tych badań przez osobę spełniającą wymagania, o których mowa w art. 37e ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami;
• zobowiązanie wnioskodawcy do przekazania konserwatorowi nie później niż w terminie 14 dni przed dniem rozpoczęcia badań archeologicznych, a w toku badań archeologicznych na 14 dni przed dokonaniem zmiany kierownika badań:
  1. imienia, nazwiska i adresu tej osoby,
  2. dokumentów potwierdzających spełnianie przez tę osobę wymagań, o których mowa w art. 37e ust. 1 ustawy,
  3. oświadczenia osoby, o której mowa w pkt. 6, o przyjęciu przez nią obowiązku kierowania badaniami archeologicznymi albo samodzielnego wykonywania tych badań

Występując o wydanie pozwolenia na prowadzenie badań archeologicznych, nie trzeba od razu wskazywać osoby, która będzie nimi kierowała. Tym niemniej, warto dokumenty, o których mowa w drugim z ww. warunków, dołączyć do wniosku, o ile już na tym etapie kierownik badań został wybrany. Wówczas oba powyższe warunki zostaną uznane za dopełnione, o ile oczywiście wskazana osoba posiada stosowne kwalifikacje, opisane w art. 37e ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

Sprowadzają się one do dwóch elementów:

1. ukończenia studiów drugiego stopnia  lub  jednolitych  studiów  magisterskich  w zakresie  archeologii,
2. zaliczenia 12 miesięcy praktyki w badaniach archeologicznych.

Dokumenty potwierdzające spełnianie tych wymagań to przede wszystkim dyplom ukończenia studiów oraz świadectwa, w tym dotyczące odbytych praktyk zawodowych. Mogą to być też inne dokumenty poświadczające udział w tych badaniach lub zatrudnienie przy nich wydane przez kierownika jednostki organizacyjnej, na rzecz której były wykonywane, albo przez osobę, pod której nadzorem były wykonywane, w tym zakresy obowiązków na stanowiskach pracy w muzeum będącym instytucją kultury lub zaświadczenia wydane przez wojewódzkich konserwatorów zabytków na podstawie wcześniejszych przepisów.

Katalog warunków fakultatywnych, które mogą być uwzględnione w pozwoleniu na prowadzenie badań archeologicznych jest znacznie szerszy:

• zawiadomienie konserwatora o terminie rozpoczęcia i zakończenia badań archeologicznych;
• zawiadomienie konserwatora o terminie podjęcia określonych czynności związanych z wydanym pozwoleniem, przynajmniej 3 dni przed dniem rozpoczęcia tych czynności;
• niezwłoczne zawiadomienie konserwatora o wszelkich zagrożeniach lub nowych okolicznościach ujawnionych w trakcie prowadzenia badań archeologicznych;
• niezwłoczne zawiadomienie konserwatora o przerwach we wskazanych w pozwoleniu badaniach archeologicznych, które mogą wpłynąć na zmianę ich programu;
• dokonanie szczegółowego rozpoznania terenowego i sporządzenie planu sytuacyjno-wysokościowego dla zabytku archeologicznego, zwłaszcza gdy ten zabytek posiada własną formę krajobrazową;
• prowadzenie dokumentacji przebiegu badań archeologicznych oraz opracowanie wyników tych badań w sposób umożliwiający jednoznaczną identyfikację i dokładną przestrzenną lokalizację wszystkich czynności oraz dokonanych odkryć i przekazanie jej konserwatorowi w określonym terminie, nie dłuższym niż 6 miesięcy od dnia zakończenia tych badań;
• prowadzenie doraźnej konserwacji pozyskanych zabytków i przekazanie ich konserwatorowi w określonym terminie, nie dłuższym niż 3 lata od dnia zakończenia badań archeologicznych;
• prowadzenie inwentaryzacji polowej pozyskanych zabytków i ich dokumentacji i przekazanie jej konserwatorowi w terminie 6 miesięcy od dnia zakończenia badań archeologicznych;
• sporządzenie sprawozdania z przeprowadzonych badań archeologicznych i przekazanie tego sprawozdania konserwatorowi w określonym terminie, nie dłuższym niż 3 tygodnie od dnia ich zakończenia;
• opracowanie sposobu postępowania z zabytkiem po zakończeniu badań archeologicznych i przekazanie go konserwatorowi w określonym terminie, nie dłuższym niż 3 miesiące od dnia zakończenia tych badań;
• opracowanie wyników badań archeologicznych i przekazanie ich konserwatorowi w określonym terminie, nie dłuższym niż 3 lata od dnia ich zakończenia;
• uporządkowanie terenu po zakończeniu badań archeologicznych;
• dokonywanie odbioru częściowego i końcowego wykonanych badań archeologicznych z udziałem konserwatora;
• podjęcie innych działań, które zapobiegną uszkodzeniu lub zniszczeniu zabytku.

Warunki wskazane w pozwoleniu powinny zostać dostosowane do zakresu i rodzaju badań, których dotyczy decyzja, a także wynikać z fizycznej możliwości ich realizacji. Jednocześnie wojewódzki konserwator zabytków sam zobligowany jest do ich egzekwowania. Tak więc konieczność sporządzenia planu sytuacyjno-wysokościowego całego stanowiska archeologicznego będzie bardziej adekwatna w przypadku badań naukowych niż badań inwestycyjnych, obejmujących np. jedynie lokalizację planowanego budynku. Podobnie mijałoby się z celem warunkowanie pozwolenia na badania archeologiczne w formie nadzoru przy pracach ziemnych związanych np. z budową chodnika, uporządkowaniem terenu czy dokonaniem odbioru końcowego badań archeologicznych.

Odnosząc się do obowiązków informacyjnych, podkreślić trzeba, że zawiadomienia wymagane przez konserwatora zabytków mogą zostać przekazane pisemnie, za pomocą faksu lub za pomocą środków komunikacji elektronicznej. Takiego zgłoszenia, jak termin rozpoczęcia czy zakończenia badań, można dokonać więc np. za pomocą poczty elektronicznej lub elektronicznej skrzynki podawczej urzędu.

W kontekście warunku, dotyczącego dokumentacji badań archeologicznych, w celu jego doprecyzowania w treści decyzji może się znaleźć odniesienie do § 22 rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 2 sierpnia 2018 r., który mówi o zawartości dokumentacji, oraz odwołanie do obowiązujących od 8 stycznia 2020 r. „Standardów badań archeologicznych”. Pełna treść tego dokumentu dostępna jest na stronie internetowej Narodowego Instytutu Dziedzictwa.

W razie stwierdzenia w toku kontroli trwających badań archeologicznych, że nie dopełniono warunków określonych w wydanym pozwoleniu lub że prowadzone są one niezgodnie z zakresem wskazanym w pozwoleniu, wojewódzki konserwator zabytków zobowiązany jest podjąć działania określone w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami.

Należą do nich:

• wydanie decyzji o wstrzymaniu trwających badań archeologicznych prowadzonych w sposób odbiegający od zakresu i warunków określonych w pozwoleniu, a następnie jednej z następujących decyzji:
  • nakazującej przywrócenie zabytku do poprzedniego stanu lub uporządkowanie terenu, z określeniem terminu wykonania tych czynności,
  • nakładającej obowiązek podjęcia określonych czynności w celu doprowadzenia wykonywanych badań do zgodności z zakresem i warunkami określonymi w pozwoleniu, wskazując termin wykonania tych czynności,
  • zakazującej prowadzenia wstrzymanych działań;
• nałożenie kary administracyjnej w wysokości od 500 do 500 000 zł za prowadzenie badań archeologicznych niezgodnie z zakresem lub warunkami określonymi w pozwoleniu;
• zgłoszenie możliwości popełnienia przestępstwa zniszczenia zabytku, np. zniszczenie obiektów archeologicznych poprzez nieprawidłowy sposób eksploracji, doprowadzenie do zniszczenia ruchomych zabytków archeologicznych poprzez nieprawidłowe przechowywanie lub  konserwację, prowadzenie badań bez właściwej dokumentacji.

Autor: Wioleta Jaskólska