Perła na mapie Dolnego Śląska – Kościół Pokoju w Świdnicy

Kościół Pokoju w Świdnicy zbudowano na mocy traktatu westfalskiego zawartego w 1648 roku. Był jednym z trzech Kościołów Pokoju zbudowanych na terenie Dolnego Śląska. Najstarszy, w Głogowie, spłonął w połowie XVIII wieku. Do dnia dzisiejszego przetrwały kościoły w Świdnicy i w Jaworze. Obydwa zostały wpisane w 2001 roku na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.

Zgodnie z wymogami cesarskimi przy budowie takiego kościoła trzeba było spełnić pewne warunki:

• kościoły musiały być usytuowane poza murami miasta,
• musiały być zbudowane z materiałów nietrwałych,
• nie można było w ich otoczeniu zbudować dzwonnicy,
• kościoły nie mogły swoim wyglądem nawiązywać do architektury kościelnej,
• nie mogły posiadać szkoły parafialnej,
• musiały być zbudowane w ciągu maksymalnie jednego roku.

Do realizacji kościoła w Świdnicy przystąpiono w 1656 roku, autorem projektu był wrocławski mistrz budowlany Albrecht von Saebisch, a głównym budowniczym cieśla świdnicki – Andreas Kaemper. Cała budowa trwała dziesięć miesięcy, obiekt został wzniesiony w wymaganym terminie m.in. dzięki wielkiemu zaangażowaniu miejscowej ludności, która brała czynny udział w dostarczeniu drewna i pieniędzy na budowę świątyni. Po 1708 roku pod wpływem króla szwedzkiego zezwolono na budowę szkoły i dzwonnicy. Dziś Kościół Pokoju w Świdnicy jest własnością świdnickiej parafii Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego w Polsce. Jest stałym miejscem wycieczek na mapie Dolnego Śląska, stał się również od 1989 roku symbolem pojednania polsko-niemieckiego, gdy przybyli do niego Tadeusz Mazowiecki i Helmut Kohl, aby modlić się o pokój.

Kontekst

Kościół jest największą barokową świątynią na świecie. Ma wymiary 44×30,5 m. Został zbudowany na planie krzyża greckiego w konstrukcji szachulcowej, wewnątrz znajduje się duża przestrzeń na parterze oraz cztery empory, w sumie liczące prawie 1100 m². W kościele może się zmieścić 7,5 tysiąca osób. Trzeba pamiętać, że w całym rejonie księstw śląskich powstały tylko trzy ewangelickie kościoły, stąd znaczne rozmiary budowli. Sama konstrukcja świątyni powstała w niespełna rok, natomiast prace nad wyposażeniem trwały znacznie dłużej. Ambona pochodzi z 1729 roku, ołtarz z 1752 roku (obydwa dzieła autorstwa Gottfrieda Augusta Hoffmanna). Empory zostały ozdobione tekstami z Biblii, tarczami cechowymi i scenami alegorycznymi. We wnętrzu znajdują się mniejsze i większe organy, drewniana, polichromowana chrzcielnica, loża Hochbergów (hr. Johann Heinrich von Hochberg ufundował 2 tysiące dębów na potrzeby budowy kościoła), a stropy kościoła, empor i filary są ozdobione malowidłami z końca XVII wieku. Kościół do dzisiejszego dnia robi ogromne wrażenie na zwiedzających. Niemniej imponujące jest jego otoczenie: dzwonnica, dawna szkoła ewangelicka, dom dzwonnika, dom stróża, plebania i cmentarz, na którym spoczęło kilka tysięcy ewangelików. Nie można też nie wspomnieć o dokumentach i starodrukach, które przetrwały do naszych czasów. Są to liczące 350 lat księgi w liczbie 8 tysięcy egzemplarzy, które stanowiły wyposażenie kościoła lub trafiły tu z chwilą ratowania okolicznych zbiorów w czasie II wojny światowej. Wśród nich zachował się zbiór Biblii od 1630 roku do lat powojennych, śpiewniki, słowniki biblijne, leksykony, słowniki, przewodniki po ziemi śląskiej itp. Nie brakuje starodruków od 1501 roku, a także drobiazgów stanowiących ważne źródło wiedzy o życiu codziennym.

Przebieg

Na początku lat 90. XX wieku prace koncentrowały się na badaniach, zabezpieczeniach i konserwacjach elementów wyposażenia. Badaniami objęto m.in. konstrukcję szkieletową i więźbę dachową kościoła w zakresie stanu technicznego i zagrzybienia, tynki i wypełnienia ścian, krzesła, archiwalia, epitafia, okna i drzwi kościoła oraz duże organy, a więc pełne wyposażenie Kościoła Pokoju oraz jego otoczenie. Wykonano inwentaryzację budowlano-konserwatorską oraz pełną dokumentację elementów wystroju i wyposażenia. Zabezpieczenia obejmowały nieszczelne dachy, okna oraz polichromie stropów empor głównych i całego wnętrza. Próbne restauracje pozwoliły na uzyskanie praktycznych doświadczeń konserwatorskich i przeprowadzono je na charakterystycznych dla kościoła elementach wyposażenia i wystroju, od elementów rzeźbiarskich, detali architektonicznych, po meble czy starodruki, wśród których znalazła się Biblia Marcina Lutra. Wykonano również próbną konserwację jednego okna zewnętrznego i drzwi. Prace zostały wykonane m.in. przez specjalistów Uniwersytetu im. Mikołaja Kopernika w Toruniu, Niemieckiego Centrum Rzemiosła i Ochrony Zabytków w Fuldzie. Na podstawie wyników przeprowadzonych badań opracowano w 1996 roku projekt budowlany renowacji konstrukcji kościoła i rozpoczęto prace od więźby dachowej naw głównych. Prace obejmowały wymianę częściową lub całkowitą zniszczonych elementów konstrukcyjnych, niezbędne wzmocnienia, oczyszczenie, ociosanie i impregnację oraz wymianę gontowego pokrycia. Począwszy od 1999 roku, zabiegom renowacyjnym poddano również niektóre przybudówki. Remont konstrukcji kościoła zakończono jesienią 2001 roku. Ostatni zakres zrealizowanych prac obejmował remont kanalizacji deszczowej i zagospodarowanie terenu wokół kościoła wraz z oświetleniem terenu i małą architekturą. W 2003 roku Parafia Ewangelicko-Augsburska w porozumieniu z Wojewódzkim Oddziałem Służby Ochrony zabytków we Wrocławiu przystąpiła do krajowego programu konserwacji zabytków drewnianych, dzięki czemu zakończono renowację konstrukcji całego kościoła wraz ze wszystkimi przybudówkami. Realizacja prac przyczyniła się do znacznej poprawy wyglądu zewnętrznego świątyni. Środki przyznawane w ostatnich latach pozwoliły na przywrócenie świetności organom oraz na wsparcie prac renowacyjnych w otoczeniu kościoła. Obecnie realizowany jest projekt ze środków PO IiŚ 2014–2020 (VIII Oś. Priorytetowa Ochrona dziedzictwa kulturowego i rozwój zasobów kultury). Planowane efekty:

• konserwacja fragmentów wystroju wnętrza Kościoła Pokoju (m.in. w obrębie Hali Polnej, Hali Zmarłych, Hali Pamięci, Hali Ołtarzowej, jedenastu epitafiów),
• rozbudowa oferty edukacyjno-kulturalnej (przez zakup wyposażenia),
• zestaw miniaturowych odlewów Kościoła Pokoju wraz z jego otoczeniem,
• wymiana oświetlenia na energooszczędne.

Zakończenie projektu jest przewidywane na grudzień 2020 roku.

Finansowanie

Od lat 90. XX wieku prace renowacyjne przy Kościele Pokoju w Świdnicy finansowo wsparli m.in. Ministerstwo Badań i Technologii, Bonn; Fundacja Współpracy Polsko-Niemieckiej, Warszawa; Fundacja Ochrony Środowiska, Osnabrück; Generalny Konserwator Zabytków, Warszawa; Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego – Departament Ochrony Zabytków; Dolnośląski Wojewódzki Konserwator Zabytków; Urząd Miejski w Świdnicy; Urząd Marszałkowski Województwa Dolnośląskiego, Niemieckie Towarzystwo Współpracy Technicznej w Berlinie we współpracy z Fundacją Rozwoju Śląska oraz Wspierania Inicjatyw Lokalnych z Opola. W ostatnich latach Parafia Ewangelicko-Augsburska pw. Św. Trójcy w Świdnicy uzyskała dofinansowanie z następujących programów:

1. w ramach Mechanizmu Finansowego EOG 2009–2014 oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego 2009–2014 – 11,95 mln zł dofinansowania na projekt: „Kościół Pokoju w Świdnicy – obiekt UNESCO. Przywrócenie świetności luterańskiej enklawy poprzez renowację organów wraz z prospektem, rewitalizacją cmentarza i przebudowę plebanii w celu zapewnienia wielokierunkowej oferty kulturalnej, edukacyjnej i społecznej”,
2. w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2014–2020, 16,79 mln zł dofinansowania na projekt „Konserwacja i renowacja drewnianego obiektu zabytkowego UNESCO – Kościoła Pokoju w Świdnicy, w celu ochrony dziedzictwa kulturowego”,
3. w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Dolnośląskiego 2014–2020 kwotę 2,05 mln zł na projekt „Zachowanie unikatowego dziedzictwa kulturowego UNESCO poprzez utworzenie szlaku epitafiów w Kościele Pokoju w Świdnicy i rewitalizację przykościelnego cmentarza”.

Efekty

Dzięki środkom uzyskanym RPO WDL 2014–2020 oraz z funduszy tzw. norweskich przeprowadzono wiele prac konserwatorskich i renowacyjnych. Przede wszystkim duże organy odzyskały głos, odzyskały także oprawę, wraz z renowacją barokowego prospektu i przylegających fragmentów wnętrza kościoła. Bezcenne zbiory Biblii, rękopisów i starodruków wreszcie mogą być digitalizowane i przechowywane w profesjonalnych warunkach w Dolnośląskim Instytucie Ewangelickim, który powstał w budynku plebanii. To nie tylko archiwum, to również miejsce edukacyjnych warsztatów i wykładów. Udało się także zrewitalizować kilkadziesiąt nagrobków i fragment muru cmentarnego oraz część dachu świątyni. Na dzwonnicy został zamontowany karylion, który wzbogaca uroczystości na placu Pokoju. W bezpośrednim otoczeniu kościoła otwarto Baroccafé, w której można po zwiedzaniu całego kompleksu odpocząć przy filiżance gorącej czekolady. Realizacja tych projektów pozwoliła na wzbogacenie oferty kulturalnej: muzycznej, teatralnej i wystawienniczej, a także pozwoliła na nowe multimedialne zwiedzanie kościoła. Obecnie w trakcie realizacji jest duży projekt ze środków POIiŚ 2014–2020.

Informacje praktyczne:

Zwiedzanie:

kwiecień–październik

poniedziałek–sobota godz. 9.00–18.00

niedziela i święta 12.00–18.00

zwiedzanie@kosciolpokoju.pl

tel. + 48 74 852 28 14 / 603 331 578

Dowiedz się więcej:

http://www.luteranskaenklawa.pl/blog/2017/09/20/dziekujemy/, http://old.kosciolpokoju.pl/rewitalizacja/remont/.

http://kosciolpokoju.pl/

Autorzy: Barbara Kozłowska, Andrzej Nastula