Model smart w programowaniu rozwoju

Artykuł przedstawia jeden z modeli programowania rozwoju lokalnego (tj. model smart). Wskazuje, dlaczego ten model jest szczególnie polecany gminom, które chcą sprawnie zarządzać dziedzictwem. 

Każda gmina jest inna, dlatego też nie ma jednego modelu zarządzania rozwojem, wzorca idealnych strategii, które można opracować dla każdej JST. Ogólnie w publikacji Dziedzictwo obok Mnie – poradnik zarządzania dziedzictwem w gminach wskazano trzy możliwe modele programowania dziedzictwa, tj. model obligatoryjny, model maksimum i model smart[1] (więcej na ten temat w artykule Dziedzictwo w programowaniu rozwoju – dostępne modele).

Model smart zakłada inteligentne dostosowanie do uwarunkowań i potrzeb JST, w tym do lokalnego zasobu dziedzictwa. W tym ujęciu proces zarządzania (w tym programowania) uwzględnia lokalną specyfikę (np. wynikającą z niematerialnego dziedzictwa, wzorców zachowań, kultury lokalnej) oraz dotychczasowe doświadczenia związane z zarządzaniem i programowaniem rozwoju, jakie posiada gmina.

 Co zakłada model smart?

Dokumenty, które gmina sporządza obligatoryjnie, tj. gminny program opieki nad zabytkami (GPOZ) oraz dokumenty planistyczne (studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy oraz plany miejscowe), to baza (podstawa) modelu. Kluczowe znaczenie ma GPOZ, w którym powinno zostać rozpoznane i zinwentaryzowane dziedzictwo (materialne i niematerialne) oraz dokonana ocena jego ważności dla interesariuszy (w tym depozytariuszy). Ważne jest także poszukiwanie tych elementów (zasobów) dziedzictwa, które stanowią o specyfice gminy, w jakiś sposób wyróżniając ją z otoczenia. Często to one właśnie mają kluczowe znaczenie dla zaznaczenia specyfiki i odrębności, w oparciu o którą można budować przewagi konkurencyjne gminy.

Druga warstwa modelu to dotychczasowe doświadczenia gminy w zakresie opracowywania i wdrażania dokumentów programowania. Na tym etapie istotne są pytania:

• Jakie dokumenty programowania posiada gmina (w jakich latach one powstały i czy ewentualnie były aktualizowane)?
• Czy do tej pory skupialiśmy się tylko na dokumentach obligatoryjnych, czy też powstawały inne niewymagane przez prawo dokumenty, które pozwalały nam sprawnie zarządzać rozwojem gminy (np. strategia rozwoju, strategia marki, strategia rozwoju turystyki itp.)?
• Czy mamy doświadczenie z partycypacyjnym opracowywaniem dokumentów programowania lokalnego (jeśli tak, to jakie korzyści nam ono przyniosło)?
• Kto w gminie odpowiada za wdrażanie dokumentów programowania (ile jest to osób, kto monitoruje wdrażanie dokumentów itp.)?

W zależności od zasobu dziedzictwa, w tym oceny jego ważności dla społeczności lokalnych jako czynnika rozwojowego (część bazowa modelu) oraz dotychczasowych doświadczeń w zakresie zarządzania i programowania, możliwe są dwa podejścia (ścieżki) do zarządzania dziedzictwem:

• ścieżka 1 – problematyka dziedzictwa ujmowana jest w strategii społeczno-gospodarczej lub innych dokumentach strategicznych,
• ścieżka 2 – tworzone są osobne dokumenty zarządzania dziedzictwem, w tym strategie zarządzania dziedzictwem.

Odnosząc się do zaprezentowanych propozycji podejścia do modelu smart programowania rozwoju lokalnego i ujęcia w nim dziedzictwa, należy podkreślić, że w obu ścieżkach możliwe jest skuteczne i efektywne zarządzanie dziedzictwem.

Każda z tych ścieżek jest równoważna – nie ma lepszej, gorszej, bardziej lub mniej zaawansowanej. Wybór modelu, a następnie ścieżki zarządzania dziedzictwem, powinien być świadomy i racjonalny, a także wynikać z lokalnej specyfiki gminy, tak w odniesieniu do dziedzictwa, jak i zarządzania rozwojem.

[1] „Dziedzictwo obok Mnie – poradnik zarządzania dziedzictwem w gminach, A. Chabiera, A. Kozioł, B. Skaldawski (red.), Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa 2016, s. 126-131.”

Autor: Paulina Legutko-Kobus