Metody pracy warsztatowej w partycypacji

Skuteczne angażowanie mieszkańców wymaga stosowania metod, które pozwolą w najpełniejszy sposób wyrazić swoje opinie i pomysły. Warto wykorzystać w działaniach z mieszkańcami coraz powszechniejsze narzędzia pracy warsztatowej. Można wybrać jedną z poniższych metod. Kreatywność mieszkańców, ich wiedza i wrażliwość może być w ten sposób wykorzystana zarówno w pracy nad wprowadzeniem nowej funkcji obiektu zabytkowego, projektowaniu wartościowej i społecznie użytecznej przestrzeni publicznej w obszarze o walorach historycznych czy kulturowych lub innych działań w obszarze dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Trzeba jednak pamiętać, że w określonych sytuacjach nie wszystkie metody sprawdzają się w równym stopniu, mają one swoje wady i zalety, a także ograniczenia. Nawet jeśli osoby odpowiedzialne za proces partycypacji nie mają doświadczenia, dobrze jest sięgać po te metody.

Wybrane metody pracy warsztatowej

Metody pracy warsztatowej mogą być zastosowane w różnych sytuacjach działań partycypacyjnych. Wśród nich są zarówno metody uniwersalne – które można wykorzystać niezależnie od tematu dialogu – jak i metody dedykowane określonym zagadnieniom. W praktyce okazuje się, że wielu mieszkańców interesuje się wypowiadaniem w kwestii szeroko rozumianego zarządzania dziedzictwem, przywiązują bowiem coraz większą wagę do jego wartości i dostrzegają jego potencjał nie tylko dla rozwoju, ale także jego wpływ na jakość życia i budowanie kapitału społecznego. Do najpowszechniej stosowanych, uniwersalnych metod należą:

• burza mózgów,
• praca w grupach,
• World Café,
• Open Space.

Do bardziej skomplikowanych i wymagających udziału ekspertów należy grupa metod związanych z planowaniem przestrzennym, np. warsztaty Project for Public Spaces czy Charette)[1]. Istnieją też metody, które są licencjonowane, wymagające zarówno przeszkolenia, jak i uzyskania licencji na ich stosowanie, np. Future City Game (British Council) czy Piramida Zrównoważonego Rozwoju (Metoda VISIS – AtKisson Inc.).

Zawsze warto rozważyć zastosowanie metod warsztatowych podczas spotkań partycypacyjnych. Kluczowy jest dobór najbardziej adekwatnej techniki do sytuacji – może w tym pomóc tabelka porównująca opisane poniżej metody. Nawet niedoświadczeni moderatorzy mogą osiągnąć lepsze efekty przy użyciu metod warsztatowych, niż prowadząc najbardziej rozpowszechnioną dyskusję na forum.

Burza mózgów

Burza mózgów polega na zbieraniu pomysłów od wszystkich uczestników przez zapisywanie ich na widocznej dużej kartce bez wcześniejszego ich omawiania czy dyskutowania. Pomysły są generowane spontanicznie i nie podlegają ocenie na etapie zbierania. Zwykle w pierwszej fazie prezentuje się pomysły najbardziej oczywiste czy szablonowe. Po ich wyczerpaniu pojawiają się innowacyjne, niestandardowe pomysły i projekty. Przy stosowaniu tej metody warto pamiętać, żeby nie zatrzymać się na etapie sporządzenia listy pomysłów, ale po jej zamknięciu należy je przeanalizować i wybrać najciekawsze do realizacji. Burza mózgów jest metodą bardzo skuteczną przy zbieraniu pomysłów, pozwala wykorzystać potencjał wszystkich uczestników i ich kreatywność.

Praca w grupach

Praca w grupach polega na podziale ogółu uczestników na mniejsze grupy robocze. Można podzielić uczestników na równe pod względem liczebności grupy lub na podstawie ich zainteresowań. Grupy dostają zadania do realizacji (opracowanie jakiegoś pomysłu, zaplanowanie działania – w zależności od potrzeb). Po określonym czasie grupy prezentują wyniki swojej pracy na forum. Metoda ta może być realizowana w dwóch wariantach: wydzielone grupy mogą pracować nad różnymi zadaniami lub nad tym samym zadaniem. Praca w grupach umożliwia bardziej kameralną wymianę zdań, pozwala na lepsze poznanie się, co tworzy warunki do wypracowania wspólnej koncepcji, uwzględniającej różne podejścia i potrzeby. Wariantem tej metody jest praca nad zebranymi wcześniej indywidualnymi pomysłami, które uczestnicy zapisali na samoprzylepnych karteczkach (post-it) według zasady jeden pomysł na jednej karteczce.

World Café

Metoda World Café bazuje również na pracy w grupach. W tym przypadku każda grupa dostaje inne zadanie. Po określonym czasie przeznaczonym na pracę grupy zmieniają się zadaniami, żeby każda grupa mogła wziąć udział w opracowaniu każdego zadania. Zwykle wybiera się jedną osobę, która pełni funkcję „gospodarza”, odpowiedzialnego za ułatwienie udziału każdej kolejnej grupie w realizacji zadania. Również w przypadku World Café wyniki pracy grup są na zakończenie prezentowane na forum i omawiane. Ważna w tej metodzie jest możliwość wypowiedzenia się wszystkich uczestników na każdy temat i przedstawienia swoich pomysłów czy propozycji. Jak sama nazwa wskazuje, forma pracy jest raczej nieformalna i w związku z tym warto jej zapewnić sprzyjające warunki.

Open Space

Open Space jest również metodą pracy w podziale na mniejsze grupy, która wyróżnia się tym, że zapewnia uczestnikom najwięcej swobody zarówno w zakresie wyboru tematów/zadań, jak i uczestnictwie w pracy w poszczególnych grupach. Sami uczestnicy proponują tematy, które chcą omawiać. Zwykle osoba, która zgłosiła dany temat, jest później „gospodarzem” i moderuje dyskusję w grupie. Uczestnicy mogą indywidualnie przemieszczać się między grupami – nie mają one charakteru grup roboczych. Każdy uczestnik sam decyduje, do ilu grup dołączy i ile poświęci czasu na dyskusję na określony temat. Również w tej metodzie na zakończenie spotkań w poszczególnych grupach, efekty ich pracy są relacjonowane na forum.

Jeżeli celem zadania jest wygenerowanie pomysłów – zwykle powstaje długa lista bez wskazania pomysłów/projektów priorytetowych. Dla zbadania, które pomysły są dla uczestników najciekawsze czy najbardziej wartościowe, można zastosować różne formy głosowania. Dzięki temu powstaje krótka lista propozycji, które można przedyskutować na forum lub nad którą można dalej pracować.

Wybór metody

Wszystkie metody mają swoje walory, ale też ograniczenia – lepiej lub gorzej sprawdzają się w określonych sytuacjach. Trzeba o nich pamiętać i uwzględniać przy planowaniu warsztatów.

Źródło: opracowanie B. Kazior.

Efekty pracy warsztatowej powinny zostać podsumowane na forum, a następnie spisane w formie raportu. Pozwala to na odwoływanie się do pomysłów i projektów wygenerowanych podczas spotkania. Jeśli podjęto decyzję o realizacji wypracowanego projektu, warto, żeby uczestnicy byli poinformowanie o sposobie i harmonogramie wdrożenia oraz zostali zaproszeni do współrealizacji.

Uwagi dodatkowe

W pracy warsztatowej warto też wykorzystywać różnego rodzaju gadżety i materiały, które ułatwiają i uatrakcyjniają pracę. W zasadzie trudno je prowadzić bez flipcharta. Dodatkowo warto przygotować kartki A4, białe i kolorowe, które można wykorzystywać do różnych celów (różnicowanie grup, tematów itp.). W zestawie warsztatowym powinny też  znaleźć się karteczki samoprzylepne (post-it), nawet jeśli nie planowaliśmy ich pierwotnie używać – może się bowiem okazać, że grupa będzie potrzebowała generować indywidualne pomysły.

Źródła

Jak przetworzyć Miejsce? Podręcznik kreowania udanych przestrzeni publicznych, Łuszczek M., Ptasińska U. (red.), Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Kraków.

Zanim wybuchnie konflikt. Idea i metody partycypacji społecznej w ochronie krajobrazu i kształtowaniu przestrzeni, Pawłowska K. (red.),Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Kraków 2010.

[1]Jak przetworzyć Miejsce? Podręcznik kreowania udanych przestrzeni publicznych, M. Łuszczek, U. Ptasińska (red.), Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Kraków; Zanim wybuchnie konflikt. Idea i metody partycypacji społecznej w ochronie krajobrazu i kształtowaniu przestrzeni, K. Pawłowska (red.), Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Kraków 2010.

Autor: Barbara Kazior