Kościół archiprezbiterialny Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny – projekt wieloetapowy współfinansowany z programów regionalnych dla województwa kujawsko-pomorskiego

Gotycki Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie nad Wisłą, tzw. Fara, jest jedną z najstarszych i największych budowli sakralnych Pomorza Wschodniego oraz jedną z najpiękniejszych budowli wczesnogotyckich w Polsce. Świątynia, jak i zgromadzone w niej przedmioty kultu wymagają troski związanej z ich utrzymaniem i zabezpieczeniem. Wiąże się to z ogromnymi nakładami finansowymi, którym nie są w stanie sprostać „datki od parafian”. W związku z powyższym parafia korzysta m.in. ze środków unijnych pochodzących z programów regionalnych.

Kontekst
Chełmiński kościół farny jest szczególnie cennym pomnikiem historii i kultury. Fundatorem świątyni był Zakon Krzyżacki. Pierwotnie kościół zbudowany był z drewna, ale został przebudowany w latach 1280–1320 na ceglany. W 1501 r. dobudowano do niego wieżę północną, a w 1560 r. kaplicę Matki Boskiej Bolesnej Chełmińskiej. W 1519 r. kościół podniesiono do rangi kolegiaty.
W latach 1659–1660 poddano go częściowej odnowie. Powstał wówczas barokowy wystrój kaplicy Bożego Ciała, a nad prezbiterium dobudowano sygnaturkę.
Współczesne wyposażenie świątyni jest głównie renesansowe, barokowe i rokokowe. Wszystkie trzynaście ołtarzy powstało w końcu XVII lub XVIII w. Szczególnie cenny jest ołtarz główny (barokowy), który wyszedł spod dłuta Macieja Rodte (1708–1710).
Obecna szata kolorystyczna wnętrza została nadana w trakcie kompleksowego remontu, który przeprowadzono w latach 1925–1928. Wówczas to skuto ze ścian tynki i odsłonięto wątek ceglany.
W okresie międzywojennym odkryto i zakonserwowano oryginalne polichromie gotyckie, a w podczas wspomnianego powyżej remontu, w latach 1925–1928 wykonano nowe polichromie (przez Stanisława Smoguleckiego). Dnia 30 listopada 1929 r. obiekt wpisano do rejestru zabytków (A/10/9), a 13 kwietnia 2005 r. rozporządzeniem Prezydenta RP – kościół wraz ze średniowiecznym układem urbanistycznym uznany został za Pomnik Historii „Chełmno – Stare Miasto” (Dz.U. z 2005 r. Nr 64, poz. 568).

Realizacja
Realizacja prac konserwatorskich w farze obejmowała kilka etapów, wśród których trzy były realizowane przy wsparciu środków unijnych. Wszystkie trzy etapy były elementem większych projektów dotyczących założenia urbanistycznego uznanego za pomnik historii. W farze prace obejmowały zakres jak poniżej.
I Etap – rewitalizacja zabytków architektury miasta Chełmna – został zrealizowany w latach 2005–2006. Obejmował on najpilniejsze remonty konserwatorskie oraz roboty budowlano-montażowe zmierzające do udostępnienia wejścia turystów na wieżę kościoła farnego.
II etap – Ochrona dziedzictwa kulturowego miasta Chełmno – został zrealizowany w terminie marzec 2007 – grudzień 2012 r. Etap ten obejmował konserwację więźby dachowej, wzmocnienie konstrukcji dachu, wymianę pokrycia na całym kościele i obróbki z blachy, w tym hełm wieży, który został zrobiony z blachy tytanowo-cynkowej. Zabytek został wówczas podświetlony nową iluminacją. Wewnątrz świątyni odmalowano sklepienia oraz krypty wejściowe, a także prezbiterium. Odrestaurowano polichromie, m.in. z wizerunkiem świętego Krzysztofa nad Kaplicą Matki Boskiej, a także przeprowadzono I etap prac konserwatorskich przy ołtarzu św. Rocha. Ponadto we wszystkich oknach wymieniono szkła witrażowe, a w mazwerach – witraże.
III etap – Ochrona dziedzictwa kulturowego miasta Chełmno – zrealizowany w terminie październik 2011 – maj 2014 r. Prace obejmowały zdarcie zniszczonej posadzki, dzięki czemu zostały odsłonięte umieszczone pod nią cenne płyty nagrobne. Następnie wymieniono posadzkę na wykonaną z morawicy – popularnego polskiego kamienia w beżowym kolorze (wcześniej był kamień gotland). Wyłożono nim również posadzkę w Kaplicy Bożego Ciała (dotąd ułożone były płyty betonowe), prezbiterium i Kaplicy Matki Boskiej. Fragmentami zostawiono oryginalną posadzkę z flizów gotyckich. Ponadto w kościele zamontowano alarmową instalację przeciwpożarową.

Finansowanie

Finansowanie prac odbywało się z wykorzystaniem środków Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego oraz Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego 2007–2013 r.

I Etap – rewitalizacja zabytków architektury miasta Chełmna.
Współfinansowanie ze Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego.
Działanie: 1.4. Rozwój turystyki i kultury.
Dziedzina: turystyka.
Całkowita wartość inwestycji: 3 947 542,31 zł.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego: 2 935 957,73 zł.
Beneficjent: Gmina Miasta Chełmno.
Partnerzy projektu: parafia Rzymsko-Katolicka pw. Wniebowzięcia NMP, Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia).

II etap – Ochrona dziedzictwa kulturowego miasta Chełmno.
Współfinansowanie z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego 2007–2013.
Działanie: 3.3. Rozwój infrastruktury kultury.
Dziedzina: kultura i sztuka.
Całkowita wartość inwestycji: 14 002 672,18 zł.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego: 8 930 156,69 zł.
Budżet jednostek samorządu terytorialnego: 2 088 644,60 zł.
Budżet Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego 1 325 609,49 zł.

Beneficjent: Gmina Miasta Chełmno.

III etap – Ochrona dziedzictwa kulturowego miasta Chełmno.
Współfinansowanie z Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Kujawsko-Pomorskiego 2007–2013.

Działanie: 3.3. Rozwój infrastruktury kultury.
Dziedzina: kultura i sztuka.
Całkowita wartość inwestycji: 13 627 306,75 zł.
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego: 8 857 749,38 zł.
Budżet Gminy Miasta Chełmno: 3 525 921,66 zł.
Wartość inwestycji realizowana przez partnerów projektu, w tym wkład własny partnerów projektu: 1 243 635,71 zł.
Beneficjent: Gmina Miasta Chełmno.
Partnerzy projektu: parafia Rzymsko-Katolicka pw. Wniebowzięcia NMP, Zgromadzenie Sióstr Miłosierdzia Wincentego a Paulo Prowincja Chełmińsko-Poznańska, Powiat Chełmiński.

Efekty
Efekty prowadzonych prac przybrały wiele wymiarów. Wszystkie działania podjęte w ramach projektu przyczyniły się do powstrzymania degradacji Kościoła Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie, poprawy jego estetyki, ożywienia ruchu turystycznego oraz wzmocnienia więzi społecznej łączącej mieszkańców z tym cennym zabytkiem. Ponadto dzięki przeprowadzonym pracom Chełmno pozyskało wcześniej niedostępną dla zwiedzających wieżę kościoła farnego pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny, największej i najcenniejszej świątyni chełmińskiej, w której przechowywane są m.in. relikwie św. Walentego. Z wieży tej rozciąga się widok na średniowieczną część miasta oraz na dolinę Wisły. Należy także wspomnieć o nawiązaniu prężnej współpracy władz lokalnych z Parafią Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Chełmnie, w celu przeprowadzenia wieloetapowych i wieloletnich działań. Jest to niezwykle istotne z uwagi na fakt, że samodzielnie ani Kościół, ani samorząd same nie udźwigną ciężaru odnawiania zabytków. Szczególnie w mieście stosunkowo niewielkim, ale bogatym w zabytki jak Chełmno.
Pomimo wszystkich podjętych działań chełmińska fara wymaga nadal ogromnych nakładów finansowych. Obecnie Partnerzy przygotowują kolejny etap inwestycji obejmujący m.in. kontynuację prac konserwatorskich i restauratorskich przy ołtarzu głównym z kościoła farnego pw. Wniebowzięcia NMP w Chełmnie.

Autor: Paulina Sikorska