Korzyści z edukacji o dziedzictwie

Jednym z największych dzieł Paula Gauguina jest obraz zatytułowany „Skąd przychodzimy? Kim jesteśmy? Dokąd zmierzamy?” Tytuł ten warto przytoczyć w kontekście tematu edukacji o dziedzictwie i płynących z niej korzyści, gdyż wydaje się dobrze je podsumowywać.

Skąd przychodzimy.

Słowo „dziedzictwo” wskazuje, że jest to coś, co odziedziczyliśmy po poprzednich pokoleniach, ale to również dorobek naszych czasów, który zostawimy w spadku dla następnych generacji. Elementy składające się na nie są stale wytwarzane, przekształcane i na nowo interpretowane. Warto uświadomić sobie, co składa się na dziedzictwo każdego z nas, na dziedzictwo regionalne, Polski, Europy czy świata. Wiąże się z tym pamięć o minionych wydarzeniach i osobach, a więc wiedza o tym, skąd przychodzimy.

Dziedzictwo to wartość – materialna i duchowa. Podstawową formą ochrony i opieki nad tą wartością jest edukacja, gdyż sprzyja budowaniu postawy odpowiedzialności i wrażliwości na dobra kultury, pomaga budować most między przeszłością a przyszłością, przeciwdziała różnym zagrożeniom wobec dziedzictwa oraz uświadamia wartość i pożytki z niego płynące. Dzięki edukacji możliwe jest kształtowanie postawy otwartości, tolerancji i poszanowania względem innych kultur, co ma znaczenie zwłaszcza w dzisiejszym świecie. Umożliwia ona spotkanie, dialog i wspólne działanie, powoduje zanik agresji i uprzedzeń, pozwala dojrzeć jedność w różnorodności, wzmacnia więzi. Korzystają z niej społeczności i jednostki, gdyż poszerza horyzonty i wszechstronnie rozwija, pozwala zdobyć wiedzę i nowe kompetencje, jest źródłem doświadczeń oraz przeżyć.

Kim jesteśmy.

Przedstawiając się: „Jestem Polakiem, Ślązakiem, katowiczaninem”, odwołujemy się jednocześnie do dziedzictwa Polski, Śląska albo Katowic. Identyfikujemy się z miejscem i tym, co tworzy jego ducha, z wspólnotą i jej dorobkiem oraz kulturą. Bez cienia przesady można powiedzieć, że dziedzictwo kulturowe buduje naszą tożsamość. Edukacja o nim umożliwia poznanie własnych korzeni i pozwala odpowiedzieć na pytanie: „Kim jestem?”.

To równocześnie proces, który łączy i otwiera, a nie dzieli i zamyka. Człowiek świadomy swoich korzeni, doceniający to, co składa się na jego dziedzictwo, jest ciekawy dziedzictwa innych i nie obawia się obcych kultur. Po prostu wie, kim jest. Doświadczając dziedzictwa dzięki edukacji, buduje nie tylko tożsamość, ale i pewne nawyki czy postawy. Prosty przykład – jeżeli dziecko ma okazję uczęszczać na warsztaty muzealne, w przyszłości uczestnictwo w kulturze będzie dla niego czymś oczywistym. Jeżeli młodzież uczy się, że dziedzictwo Polski współtworzyli przedstawiciele różnych narodów, religii i grup etnicznych, traktuje je jako swoje własne i potrafi odnosić się do innych z szacunkiem oraz tolerancją.

Warto także uświadomić sobie, jak edukacja o dziedzictwie, której doświadczył mały Jaś, wpływa na to, kim jest dorosły Jan:

Dokąd zmierzamy.

Edukacja o dziedzictwie wpływa na naszą przyszłość, choć dziedzictwo jako takie zwykle kojarzy się z przeszłością. Dziedzina ta doskonale odpowiada na potrzeby globalnej wioski XXI wieku, gdy podkreśla się, że edukacja ma przede wszystkim zapewnić nieustanny rozwój człowieka i może przebiegać przez całe życie, w sposób formalny i nieformalny. Człowiek współczesny uczy się, aby wiedzieć, tzn. zdobyć narzędzia rozumienia, aby działać, czyli móc oddziaływać na swoje środowisko, aby żyć wspólnie, czyli uczestniczyć i współpracować z innymi na wszystkich płaszczyznach działalności ludzkiej, oraz wreszcie – aby być, co jest pokrewne trzem poprzednim dążeniom (Raport J. Delors, Edukacja: jest w niej ukryty skarb).

Te cztery cele stanowią mocne podwaliny funkcjonowania każdej społeczności. Edukacja dotycząca dziedzictwa kulturowego w znakomity sposób umożliwia ich realizację. Pozwala także na wszechstronny rozwój jednostek i zdobywanie kompetencji kluczowych, do których należą: porozumiewanie się w języku ojczystym, porozumiewanie się w językach obcych, kompetencje matematyczne i podstawowe naukowo-techniczne, kompetencje informatyczne, umiejętność uczenia się, kompetencje społeczne i obywatelskie, inicjatywność i przedsiębiorczość, świadomość i ekspresja kulturalna.

Na przykład uczniowie, uczestnicząc w warsztatach zabytkoznawczych, poznają nowe pojęcia z dziedziny sztuki, dzięki czemu rozwijają umiejętność porozumiewania się w języku polskim. Rodzina podróżująca z dziećmi po szlaku zabytków techniki zdobywa kompetencje matematyczne i naukowo-techniczne, gdyż poznaje m.in. historię techniki, sposób działania maszyn, zjawiska czy prawa, które umożliwiają ich funkcjonowanie. Grupa pasjonatów zajmująca się tworzeniem archiwum społecznego bądź wirtualnego muzeum pogłębia kompetencje informatyczne. Osoby angażujące się na rzecz wspólnej przestrzeni, podejmujące się np. uporządkowania starej części cmentarza, rozwijają umiejętności społeczne i obywatelskie.

Do kompetencji społecznych rozwijanych przez edukację o dziedzictwie należą m.in:
• porozumiewanie się w języku ojczystym – czytanie literatury, oglądanie sztuk teatralnych, odczytywanie inskrypcji, opisywanie zabytku, poznawanie nowych pojęć z zakresu architektury czy sztuk plastycznych i muzycznych;
• porozumiewanie się w językach obcych – poznawanie kultury obszaru, gdzie ludzie porozumiewają się językiem, którego się uczymy, jako sposób wzbogacania słownictwa (np. czytamy o tradycjach świątecznych w Hiszpanii albo Wielkiej Brytanii);
• kompetencje matematyczne i podstawowe kompetencje naukowo-techniczne – zdobywanie wiedzy o historii techniki, wynalazków i odkryć jako sposób poznawania zjawisk, natury, sposobu działania rzeczy i spożytkowania tej wiedzy na własny użytek; zwiedzanie zabytków techniki i poznawanie zasad ich działania;
• kompetencje informatyczne – tworzenie prezentacji multimedialnych, stron internetowych, gier, programów, internetowych quizów itp. poświęconych dziedzictwu, digitalizacja starych zdjęć bądź pocztówek, stworzenie wirtualnego muzeum albo archiwum społecznego;
• umiejętność uczenia się – poszukiwanie informacji o dziedzictwie, za pomocą różnych mediów; porównywanie, analizowanie, wyciąganie wniosków na podstawie różnych źródeł dotyczących dziedzictwa np. książek, fotografii, eksponatów, dokumentów;
• kompetencje społeczne i obywatelskie – badanie, poznawanie, analizowanie zabytków związanych z różnymi grupami religijnymi, etnicznymi, narodowymi, państwami i miejscowościami; angażowanie się na rzecz wspólnej przestrzeni, np. organizowanie spacerów po zabytkowej części miasta, porządkowanie starych nagrobków na cmentarzu;
• świadomość i ekspresja kulturalna – udział w plenerach artystycznych prowadzonych w nawiązaniu do konkretnych dzieł sztuki czy w otoczeniu zabytków; zwiedzanie zabytków i poznawanie nowych kultur w czasie podróży; próbowanie różnych kuchni.

Z perspektywy małej ojczyzny

Wszystkie wspomniane powyżej korzyści płynące z edukowania „o” oraz „w” oparciu o dziedzictwo kulturowe przekładają się w sposób oczywisty na dobrostan tzw. małej ojczyzny. Wyedukowani, zaangażowani, świadomi swej tożsamości, a jednocześnie otwarci na innych mieszkańcy to olbrzymi skarb. Ich wiedza, działania na rzecz lokalnego dziedzictwa oraz duma z niego są najlepszą formą jego upowszechniania. Doświadczenie wartości płynących z dziedzictwa przyczynia się do dobrej opieki nad nim i jego ochrony, także przed niewłaściwym wykorzystywaniem do celów wyłącznie ekonomicznych czy w sytuacji, gdy potrzeba szukać kompromisu między potrzebami współczesnych a obowiązkiem wobec przeszłości.

Autor: Katarzyna Zarzycka – Fundacja Plenerownia