O projekcie 10-11 maja i 25-26 czerwca Urząd Marszałkowski Województwa Podkarpackiego zorganizował dwie wizyty studyjne. Wyjazdy odbyły się w ramach realizacji zadania polegającego na wzmacnianiu zdolności gmin do programowania i wdrażania działań rewitalizacyjnych we współpracy z Ministerstwem Funduszy i Polityki Regionalnej.
W wizytach studyjnych wzięli udział przedstawiciele gmin z województwa podkarpackiego. przygotowujących Gminne Programy Rewitalizacji – Dyrektor Departamentu Polityki Regionalnej Danuta Cichoń i pracownicy Wydziału koordynacji pomocy publicznej oraz wsparcia rewitalizacji: Grzegorz Kapusta i Barbara Piątkiewicz. NID reprezentowali: Anna Kozioł – Koordynator Zadania Merytoryczne wsparcie gmin w procesach planowania i realizacji programów rewitalizacji uwzględniających dziedzictwo kulturowe, Maria Badeńska-Staff – Koordynator Centrum Kompetencji ds. Rewitalizacji w Warszawie oraz Adam Sapeta Koordynator Centrum Kompetencji ds. Rewitalizacji w Rzeszowie.
Na obu wizytach uczestnicy zapoznali się między innymi z udanymi przykładami wykorzystania dziedzictwa kulturowego w ramach działań rewitalizacyjnych.
Pierwsza wizyta – dla gmin miejskich i miejsko-wiejskich odbyła się na trasie: Rzeszów – Boguchwała – Zagórz – Sanok – Krosno – Rzeszów.
W Boguchwale ważnym elementem rewitalizacji był remont i adaptacja zabytkowego spichlerza, któremu nadano nowe funkcje społeczne wraz ze stworzeniem otaczającego zabytek placu nazwanego Rynkiem. Został także wyremontowany budynek dworca kolejowego.
W Zagórzu dawny budynek Towarzystwa Gimnastycznego Sokół został zaadaptowany na Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury i Sportu. Zaniedbany teren obok tego budynku został uporządkowany z przeznaczeniem na skwer z pomnikiem Nieznanego Konfederata. Pomnik upamiętnia ostatnią bitwę w czasie konfederacji barskiej, która rozegrała się nieopodal miasta 29 listopada 1772 r. na wzgórzu w sąsiedztwie dawnego grodziska, w miejscu nazywanym do dzisiaj „okopami Puławskiego”. W tym miejscu do dzisiaj widoczne są pozostałości ziemnych umocnień z tego czasu. Podczas tej bitwy wojska rosyjskie zbombardowały, a potem zdobyły ufortyfikowany klasztor Karmelitów w Zagórzu, który był broniony przez oddział konfederacki. Według legendy konfederaci ewakuowali się z klasztoru tajemnym podziemnym korytarzem. W krótce po bitwie do Zagórza wkroczyły zaborcze wojska austriackie. Tradycja tych walk jest kultywowana do dzisiaj przez Zagórzan, a ruiny klasztoru są dzisiaj największą atrakcją turystyczną „Bramy w Bieszczady”. Na zakończenie pobytu w tej miejscowości Adam Sapeta oprowadził uczestników po zabytkach zagórskiego węzła kolejowego. Obiekty te związane są z historią budowy pierwszych podkarpackich linii kolejowych, którym Zagórz zawdzięcza swój rozwój w ostatniej ćwierci XIX w. Tradycje kolejarskie są także żywe w mieście do dzisiaj, a kolej będzie jedną z dźwigni kolejnych przedsięwzięć rewitalizacyjnych w planowanym GPR.
Na zakończenie pierwszego dnia wizyty studyjnej pracownicy NID-u przeprowadzili warsztaty z planowania przedsięwzięć rewitalizacyjnych w oparciu o potencjał dziedzictwa kulturowego.
W drugim dniu zapoznaliśmy się z przedsięwzięciami rewitalizacyjnymi miast Sanok i Krosno. W Krośnie uczestnicy wizyty studyjnej zwiedzili m.in. Etnocentrum Ziemi Krośnieńskiej stworzone w ramach rewitalizacji w wyremontowanym zabytkowym dworcu dawnej Kolei Transwersalnej. Etocentrum służy z powodzeniem mieszkańcom Krosna, Ziemi Krośnieńskiej i turystom z całej Polski. Odbywają się tam warsztaty wykorzystujące tradycje niematerialne z obszaru Bieszczad i pogórzy – kulinarne, rękodzielnicze, wokalne (tradycyjne pieśni ludowe). Poza warsztatami zwiedzający zapoznają się z tymi tradycjami na multimedialnych wystawach.
Druga wizyta – dla gmin wiejskich odbyła się na trasie: Rzeszów – Medynia Głogowska – Pawłosiów – Myczkowce – Wańkowa – Myczków – Rzeszów.
Medynia Głogowska położona w gminie Czarna jest bardzo dobrym przykładem wykorzystania niematerialnego dziedzictwa kulturowego jako osi rewitalizacji. Tradycje garncarskie w Medyni Głogowskiej sięgają XIX w. Na początku XX w. działało tam ok. 120 zakładów garncarskich wyrabiających różnego rodzaju garnki, misy i inne naczynia potrzebne w gospodarstwach domowych. Wyroby te sprzedawane były na jarmarkach w okolicznych miasteczkach. Produkcja ta w końcu lat 40-tych XX w. prawie zanikła w związku ze spadkiem popytu na naczynia gliniane. Wkrótce po II wojnie światowej zaczęła zdobywać sławę miejscowa artystka Władysława Prucnal, która wykonywała piękne figurki gliniane. Podobną działalnością trudnił się także drugi artysta ludowy Stefan Głowiak. Działalność ośrodka garncarskiego w Medyni Głogowskiej od 1949 r. rozpropagowała Cepelia. Dzięki temu wyroby obojga artystów zdobyła sławę w całej Polsce i daleko poza jej granicami. W ostatniej ćwierci XX w. ośrodek zaczął podupadać. W 2001 r. tradycje garncarskie zaczęły się odradzać dzięki powstaniu Zagrody Garncarskiej zorganizowanej w XIX-wiecznych chałupie i oborze przekształconej w warsztat garncarski. Na wzór dawnego pieca garncarskiego należącego do Stefana Głowiaka, zbudowano tradycyjny piec do wypalania ceramiki. W ramach programu rewitalizacji w 2021 r. powołano Ośrodek Garncarski „MEDYNIA”, który prowadzi szeroką działalność popularyzatorską mającą na celu zachowanie pamięci o dawnym zagłębiu garncarskim, a także stworzenia przestrzeni do rozwoju społeczności lokalnej w kontakcie z dziedzictwem kulturowym Wyremontowano Zagrodę Garncarską i uzupełniono ją o nowe budynki. Działalność ośrodka realizowana jest poprzez stałe organizowanie warsztatów dla dorosłych i dzieci dzięki którym zaczyna odradzać moda na wyroby gliniane. Powstają nowe pracownie garncarskie. Ośrodek Garncarski „MEDYNIA” stworzył także doskonały produkt turystyczny.
Uczestnicy wizyty studyjnej zwiedzili ekspozycję w Zagrodzie Garncarskiej oraz mieli okazję zapoznać się z przebiegiem warsztatów zorganizowanych dla dużej grupy dzieci. Potem Wójt Gminy Czarna opowiedział o przebiegu rewitalizacji i planach na przyszłość Następnie Maria Badeńska-Stapp wygłosiła referat pt. „Dziedzictwo kulturowe w rewitalizacji”. Na zakończenie wizyty mogliśmy podziwiać wyjątkowe dekoracje ze szkliwionej ceramiki, stworzone przez lokalnych rzemieślników i Władysławę Prucnal, w zbytkowym kościele parafialnym p.w. Nawiedzenia NMP zbudowanym w latach 1959-1960 wg projektu arch. Wawrzyńca Dayczaka
W drugim dniu wizyty studyjnej zapoznaliśmy się z funkcjonowaniem Centrum Turystyki Aktywnej i Sportu „Bieszczad.ski” w Wańkowej. W tej miejscowości w ramach programu rewitalizacji odnowiona została dawna cerkiew drewniana z 1726 r., obecnie rzymskokatolicki kościół parafialny.
Ostatnim punktem wizyty studyjnej było odwiedzenie Centrum Edukacji Ekologiczno – Turystycznej w Myczkowie w gmienie Solina. Następnie zwiedziliśmy pobliskie Muzeum Kultury Duchowej i Materialnej Bojków w Myczkowie, które stara się zachować pamięć o Bojkach, dawnych mieszkańcach Bieszczadów, którzy przez wieki kształtowali krajobraz kulturowy tych ziem. Ich historia została brutalnie przerwana wkrótce po zakończeniu 2 wojny światowej.
