Niematerialne dziedzictwo kulturowe Kędzierzyna Koźla potencjałem przedsięwzięć społecznych w rewitalizacji

Zgodnie z zapisami Konwencji UNESCO w Sprawie Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego uchwalonej podczas 32. sesji Zgromadzenia Ogólnego UNESCO 17 października 2003 roku, niematerialne dziedzictwo kulturowe to „praktyki, wyobrażenia, przekazy, wiedzę i umiejętności” – jak również związane z nimi instrumenty, przedmioty, artefakty i przestrzeń kulturowa – które wspólnoty, i w niektórych przypadkach, jednostki uznają za część własnego dziedzictwa kulturowego.  To niematerialne dziedzictwo kulturowe, przekazywane z pokolenia na pokolenie, jest stale odtwarzane przez wspólnoty i grupy w relacji z ich otoczeniem, oddziaływaniem przyrody i ich historią oraz zapewnia im poczucie tożsamości i ciągłości, przyczyniając się w ten sposób do wzrostu poszanowania dla różnorodności kulturowej oraz ludzkiej kreatywności.” Stanowi ono bardzo ważny potencjał dla rewitalizacji, której celem sine qua non jest uzdrowienie relacji międzyludzkich, budowanie więzi społecznych i odnalezienie tożsamości przez jednostki i grupy mieszkańców terenu zdegradowanego.

W procesie reintegracji społecznej konieczne jest znalezienie fundamentów, wspólnych i akceptowanych przez społeczność lokalną, na których można budować dialog. Powinny one dawać ludziom poczucie wyjątkowości, rozwijać w osobach obciążonych ryzykiem wykluczenia społecznego, umiejętności sprzyjające tworzeniu wspólnoty. Elementem rewitalizacji jest również przekazywanie kolejnym pokoleniom wartości kształtujących tożsamość.

Aby właściwie wykorzystać potencjał niematerialnego dziedzictwa kulturowego konieczne jest dokonanie identyfikacji jego przejawów. W ramach projektu „Wzorcowa rewitalizacja” Agata Mucha, ekspertka NID przygotowała opracowanie inwentaryzujące podstawowe przejawy dziedzictwa niematerialnego w Kędzierzynie-Koźlu dla potrzeb tworzenia gminnego programu rewitalizacji i wskazania zakresu dalszych badań. Do tej pory na obszarze miasta nie prowadzono rozpoznania żywych tradycji i zwyczajów, konieczne więc było przeprowadzenie kwerendy archiwalnej, przygotowania specjalnego kwestionariusza i przeprowadzenia szeregu spotkań. Ze względu na lokalizację obszaru rewitalizacji w dawnym zabytkowym porcie rzecznym i na terenie przyległym, głównym obszarem rozpoznania był Koźle Port. Efektem przeprowadzonych badań było zidentyfikowanie depozytariuszy niematerialnego dziedzictwa kulturowego, do których należą lokalne wspólnoty: Romska, Niemiecka oraz repatrianci z Kresów ale także organizacje społeczne zrzeszające osoby zajmujące się żeglugą śródlądową, parafie i NGO, w szczególności, odwołujące się w swojej działalności do historii i tradycji miasta. Badaczka opisała również szereg przejawów niematerialnego dziedzictwa, od gwary po hodowlę koni śląskich, tradycje muzyczne i pielgrzymkowe, sposoby wspólnego świętowania. Zostały one uporządkowane zgodnie z domenami wskazanymi w Konwencji:

• tradycje i przekazy ustne, w tym język jako nośnik niematerialnego dziedzictwa kulturowego;
• sztuki widowiskowe;
• zwyczaje, rytuały i obrzędy świąteczne;
• wiedza i praktyki dotyczące przyrody i wszechświata;
• umiejętności związane z rzemiosłem tradycyjnym.

Dodatkowym elementem, promującym i edukującym lokalna społeczność w zakresie wykorzystani potencjału lokalnego dziedzictwa, były warsztaty dla NGO, na których społecznicy i urzędnicy z Kędzierzyna Koźla przygotowywali wspólnie projekty przedsięwzięć rewitalizacyjnych.

Mamy nadzieję, że opracowanie przygotowane przez NID, będzie inspirować mieszkańców Kędzierzyna Koźla do poznawania i kultywowania lokalnych tradycji, ale także do twórczego wykorzystywania ich w rozwoju i rewitalizacji miasta.

Do pobrania: Opracowanie: „Portret Miasta -Portu. Niematerialne dziedzictwo kulturowe Kędzierzyna Koźla”