Pomysł na dziedzictwo, czyli jak dzięki wsparciu ze środków zewnętrznych można dać nowe życie zabytkom

Przeprowadzone kilka lat temu na niewielkiej próbie[1] badanie pokazało, jak wielu osobom sprawia problem rozróżnienie pomiędzy ochroną zabytków a opieką nad nimi. Znaczny odsetek mieszkańców naszego kraju nie wie, że są to dwa odrębne pojęcia, i traktuje je jako synonimy.

Brak wiedzy w zakresie zdefiniowania wskazanych powyżej pojęć może wpływać na spadek jakości opieki nad zabytkami. Nie chodzi jednak o brak woli społecznej, ale raczej nieznajomość działań, które w tym temacie można podejmować. Barierą w zakresie opieki nad zabytkami może być także brak środków finansowych. Dlatego bardzo ważna jest znajomości źródeł, z których można skorzystać przy wspieraniu opieki nad nimi.

Zgodnie z Ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2003 r. Nr 162, poz. 1568, z późn. zm.) art. 4 mówi, że:

Ochrona zabytków polega, w szczególności, na podejmowaniu przez organy administracji publicznej działań mających na celu:

1. zapewnienie warunków prawnych, organizacyjnych i finansowych umożliwiających trwałe zachowanie zabytków oraz ich zagospodarowanie i utrzymanie;
2. zapobieganie zagrożeniom mogącym spowodować uszczerbek dla wartości zabytków;
3. udaremnianie niszczenia i niewłaściwego korzystania z zabytków;
4. przeciwdziałanie kradzieży, zaginięciu lub nielegalnemu wywozowi zabytków za granicę;
5. kontrolę stanu zachowania i przeznaczenia zabytków;
6. uwzględnianie zadań ochronnych w planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym oraz przy kształtowaniu środowiska.

Według tej ustawy opieka nad zabytkiem: sprawowana przez jego właściciela lub posiadacza polega, w szczególności, na zapewnieniu warunków:

1. naukowego badania i dokumentowania zabytku;
2. prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku;
3. zabezpieczenia i utrzymania zabytku oraz jego otoczenia w jak najlepszym stanie;
4. korzystania z zabytku w sposób zapewniający trwałe zachowanie jego wartości;
5. popularyzowania i upowszechniania wiedzy o zabytku oraz jego znaczeniu dla historii i kultury.

Jednym z potencjalnych i łatwo dostępnych źródeł wsparcia są programy operacyjne, w ramach których można otrzymać dofinansowanie z Unii Europejskiej. W większości programów regionalnych (RPO) trwają nabory na wsparcie zabytków lub dopiero się rozpoczną.

Dobre pomysły gwarantują otrzymanie dofinansowania

W województwie mazowieckim nabory w ramach Działania 5.3. Dziedzictwo kulturowe RPO WM 2014–2020 – typ projektów „Wzrost regionalnego potencjału turystycznego poprzez ochronę obiektów zabytkowych” zostały zakończone. Na liście projektów znalazło się 23, których zakres jest bardzo szeroki. Należy podkreślić, że aby wsparcie było możliwe, nie wystarczy sam remont murów. Przede wszystkim trzeba mieć jasno sprecyzowany pomysł na wykorzystanie zabytku, tzn. przyporządkowanie mu właściwej funkcji. Wśród wyżej wymienionych projektów znalazły się więc m.in.:

• Restauracja zabytkowego budynku modlitewnego Bet-Hamidrasz w Makowie Mazowieckim pochodzącego z 1873 roku i przystosowanie go na cele edukacyjne, kulturalne i turystyczne.
• Ochrona zabytkowego budynku „Jatek” w Ostrowiu Mazowieckim i nadanie mu nowych funkcji kulturalnych.
• Rewitalizacja zabytkowych obiektów leśnej architektury drewnianej na terenie Ośrodka Dydaktyczno-Muzealnego Kampinoskiego Parku Narodowego w Granicy oraz ich adaptacja do celów muzealnych i edukacyjnych.
• Wzrost regionalnego potencjału turystycznego przez rewaloryzację zabytkowej kamienicy i wieży ciśnień w Ciechanowie oraz nadanie im nowych funkcji kulturalno-edukacyjnych.
• Konserwacja, modernizacja i adaptacja na cele kulturalne i edukacyjne zabytkowych budynków Ogrodu Botanicznego Uniwersytetu Warszawskiego w Alejach Ujazdowskich 4, w Warszawie.

Od pomysłu do realizacji – na przykładzie Resursy w Żyrardowie

Efekty prac przeprowadzonych w ramach wyżej wymienionych inwestycji możliwe będą do oceny dopiero za kilka lub kilkanaście miesięcy. Wobec tego warto skorzystać z doświadczeń i przypomnieć sobie projekty zakończone, które otrzymały dofinansowanie w ubiegłych latach. Znalezienie ich na stronach internetowych nie stanowi dziś problemu.

Jednym z projektów wartym szczególnej uwagi są zabytkowe budynki Resursy i Kręgielni w Żyrardowie. Projekt został dofinansowany z RPO WM 2007–2013 – Działania 6.1. Kultura. Zakres prac obejmował rewaloryzację obiektów oraz ich adaptację na cele kulturalno-artystyczne. Wartość inwestycji wyniosła 14 842 102,39 zł, z czego unijne dofinansowanie z RPO WM 2007–2013 stanowił 6 999 535,49 zł. W zrewaloryzowanym budynku Resursy powstała sala widowiskowo-teatralna, sale prób teatralno-tanecznych, kameralne sale klubowe, a także pomieszczenia Centrum Informacji Kulturalnej wraz z zapleczem. W Kręgielni zlokalizowano wystawę stałą dotycząca historii Żyrardowa przygotowaną przez Muzeum Mazowsza Zachodniego w Żyrardowie (partnera projektu). Projekt zarówno estetycznie, jak i funkcjonalnie został zrealizowany w stu procentach. Niewątpliwe gdyby nie pomysł na nadanie obiektom określonych funkcji, efekty byłby zdecydowanie mniej spektakularne, a same zabytki nie zostały tak dobrze wykorzystane i wyeksponowane.

Zastanawiając się, jak właściwie opiekować się zabytkiem, trzeba przede wszystkim zdecydować, co chcielibyśmy z nim zrobić. Jeśli jasno sprecyzujemy nasze cele, zdecydowanie łatwiej będzie znaleźć środki na ich realizację.

[1] Badanie przeprowadzone w terminie 18.09.2012 do 30.09.2012 roku na 115 respondentach.

Autor: Paulina Sikorska