Muzeum Ordynariatu Polowego – oddz. Muzeum Warszawy. Przykład wykorzystania funduszy unijnych na utworzenie nowej instytucji kultury w obiekcie zabytkowym

Projekt pod wstępną nazwą „Adaptacja podziemi Katedry Polowej WP na Muzeum Ordynariatu Polowego – Oddział Muzeum Historycznego m. st. Warszawy” związany był z adaptacją na funkcje kulturalne podziemi Katedry Polowej Wojska Polskiego, mieszczącej się w Warszawie przy ulicy Długiej 13/15. Projekt był realizowany w latach 2007–2010. Nowa placówka muzealna stanowi dziś oddział Muzeum Warszawy.

Kontekst

Zespół klasztorny pijarów obejmuje kościół pw. Matki Boskiej Królowej Korony Polskiej przy ulicy Długiej 13/15 oraz klasztor (obecnie mieści się w nim kamienica) położony przy ulicy Miodowej 26. Obydwa obiekty są wpisane do rejestru zabytków nieruchomych decyzjami z 1 lipca 1965 r. nr 66/1 i 66/2. Katedra stanęła na miejscu drewnianego kościoła Ojców Pijarów zbudowanego w 1642 roku.

Kościółek ten spłonął w czasie bitwy ze Szwedami o Warszawę w 1656 roku. Kościół murowany powstał z inicjatywy króla Jana Kazimierza, a jego projektantem był Józef Fontana. Świątynię konsekrowano w 1701 roku. W związku z przekazaniem kościoła Cerkwii Rosyjskiej Prawosławnej w latach 1835–1837 dokonano adaptacji kościoła na cele nowej liturgii. Wówczas zlikwidowano barokowy wystrój, a nowe dzwony odlano z armat zdobytych w czasie powstania. Kościół został zwrócony Kościołowi rzymskokatolickiemu w 1916 roku Biskupem polowym świątyni był od 1919 roku Stanisław Gall. Przywrócono wtedy barokowy wygląd i wystrój kościoła, ale w czasie drugiej wojny światowej Kościół uległ częściowemu zniszczeniu. Następnie został odbudowany w latach 1946–1960, jednak dopiero 21 stycznia 1991 roku świątynia uzyskała status Katedry Polowej Wojska Polskiego pw. Najświętszej Maryi Panny Królowej Polski. Podziemia kościoła były użytkowane jako pomieszczenia techniczne dla prowadzonych w nich instalacji. Część podziemi była całkowicie zasypana i nie było do nich dostępu. Przyczyną wielu zniszczeń była woda sącząca się od strony kamienicy (dawnego klasztoru) sąsiadującej z kościołem.

Przebieg

Projekt przebudowy i adaptacji piwnic w podziemiach Katedry Polowej powstał w pracowni architekta Wojciecha Obtułowicza, autora m.in. adaptacji zespołu dawnej elektrowni tramwajowej Muzeum Powstania Warszawskiego. Z uwagi na delikatną i kruchą materię wielokrotnie przebudowywanego kościoła i obecność krypt w zamurowanych, małych pomieszczeniach wokół podziemnych korytarzy wszystkie prace należało wykonywać z dużą pieczołowitością i pod stałym nadzorem archeologicznym.

Adaptacja niskich pomieszczeń na cele nowej placówki muzealnej wymagała podbijania fundamentów oraz drążenia dodatkowych korytarzy, dlatego wykonywano te prace bardzo powoli i starannie. W rezultacie odsłonięto pierwotne fundamenty świątyni. Są one eksponowane pod szklaną posadzką. Największą trudność sprawiało zaadaptowanie przestrzeni, tak aby zachowane były wszystkie wymagania objęte przepisami prawa budowlanego dla obiektu użyteczności publicznej i żeby obiekt był dostępny dla osób niepełnosprawnych. Muzeum Ordynariatu Wojska Polowego połączone jest bezpośrednio z przestrzenią Katedry Polowej Wojska Polskiego oraz z nowoczesnym centrum konferencyjnym pod dziedzińcem od strony prezbiterium. Przewidziano dostęp dla osób niepełnosprawnych ruchowo. Wystawa ma głównie charakter multimedialny, gdyż ze względu na szczupłość powierzchni nie można było umieścić w niej wielu gablot. Niemniej jednak uwagę przykuwają charakterystyczne półokrągłe gabloty wykonane według projektu Wojciecha Obtułowicza. Koncepcję scenariusza wystawy opracował Jacek Macyszyn, a projekt plastyczny ekspozycji wykonała firma Kłaput Project. Funkcję inwestora zastępczego pełnił Stołeczny Zarząd Rozbudowy Miasta. Wykonawcą prac była AMP Sp. z o.o. Muzeum zostało uroczyście otwarte 8 grudnia 2010 roku. We wnętrzach Katedry mieszczą się kaplice: Kaplica Katyńska i Kaplica Matki Boskiej Ostrobramskiej. Równolegle z pracami w podziemiach przeprowadzono ze środków MKiDN konserwację XVIII-wiecznych organów. Uroczyste poświęcenie organów odbyło się w marcu 2011 r. Strona internetowa muzeum mieści się pod adresem: http://ordynariat.muzeumwarszawy.pl/muzeum/o-muzeum/.

Finansowanie

Projekt współfinansowany był ze środków Unii Europejskiej z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Mazowieckiego 2007–2013, priorytet VI: Wykorzystanie walorów naturalnych i kulturowych dla rozwoju turystyki i rekreacji, działanie: 6.1 Kultura. Całkowity koszt realizacji projektu wynosił 10,9 mln zł, z czego wartość dofinansowania z funduszy unijnych to 6,8 mln zł. Pozostałe środki pochodziły z budżetu miasta st. Warszawy.

Efekty

Muzeum Ordynariatu Polowego jest miejscem szczególnym, gdyż jako jedyne w Polsce prezentuje historię duszpasterstwa polowego i jego rolę w państwie polskim od czasów Mieszka I po czasy współczesne.

Szczególnie uwypuklono rolę kapelanów w okresie II wojny światowej i w czasach terroru stalinowskiego. Muzeum otworzono w grudniu 2010 roku, dlatego też zaaranżowano w nim przestrzeń poświęconą kapłanom, którzy zginęli w katastrofie lotniczej 10 kwietnia 2010 roku pod Smoleńskiem. Większość materiałów można obejrzeć w formie filmów dokumentalnych, nagrań, opisów na urządzeniach multimedialnych.

Oprócz nich na wystawie znajduje się wiele cennych eksponatów: ołtarzyków polowych, ornatów, mundurów, krzyżyków, różańców, zapisków odręcznych i pamiątkowych przedmiotów. Wśród eksponowanych zbiorów znajduje się pastorał pierwszego ordynariusza polowego, Stanisława Galla, ufundowany w 1918 roku przez duchowieństwo wojskowe oraz infuła i rękawiczki pontyfikalne biskupa Józefa Gawliny. Powierzchnia Muzeum jest niewielka, liczy zaledwie 308 m², z czego kilkadziesiąt zajmuje recepcja z szatnią. Muzeum cieszy się jednak coraz większą popularnością. Jest szczególnie intensywnie odwiedzane przy okazji spotkań pod pobliskim Pomnikiem Powstania Warszawskiego. Jako publiczna instytucja kultury muzeum angażuje się w inscenizacje historyczne i gry miejskie w okresie obchodów rocznicowych.

Autor: Barbara Kozłowska