Karta ewidencji zabytku ruchomego

Każda gmina posiada na swoim terenie pewien zasób zabytków ruchomych, zarówno takich które są własnością prywatną, wyznaniową czy spółdzielczą, jak i samorządową. Ważne jest oczywiście wykonanie rozpoznania całego zasobu, jednak najistotniejsza dla gminy jest identyfikacja własnego zbioru. Takie jednoznaczne rozpoznanie dają karty ewidencyjne zabytków ruchomych. Zawierają one szczegółowe informacje na temat zabytków, niezbędne przy podejmowaniu wszystkich działań związanych z ich ochroną. Warto więc wiedzieć, co to jest karta ewidencyjna i do czego służy?

Co to jest karta ewidencyjna?

Karty ewidencyjne zabytków ruchomych wykonywane są na podstawie Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami oraz Rozporządzenia Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem. Są one podstawowym źródłem wiedzy o zabytkach pozamuzealnych znajdujących się na terenie całej Polski. Dzięki zawartym w nich zdjęciom i opisom można dokładnie zidentyfikować każdy obiekt, a także stwierdzić jego wartość artystyczną oraz historyczną. Rozpoznanie zabytkowego zasobu dzięki kartom ewidencyjnym pozwala na sprawowanie skutecznej ochrony i opieki nad zabytkami zarówno wojewódzkim urzędom konserwatorskim, jak i właścicielom. Więcej informacji na ten temat w dokumencie „Cel i zakres ewidencji”, załączonym na końcu tekstu.

Karty ewidencyjne zabytków ruchomych powstają na zlecenie miejskich lub wojewódzkich konserwatorów zabytków, a ich autorami są osoby posiadające odpowiednie kwalifikacje – historycy, historycy sztuki, zabytkoznawcy. Posługują się oni wzorami kart ewidencyjnych, które zostały ustalone wspomnianym wyżej Rozporządzeniem z 2011 r. Ułatwieniem w wypełnianiu kart ewidencyjnych są Instrukcje opracowane przez NID, które zostały umieszczone wraz ze wzorami do pobrania na końcu tekstu.

Dla udokumentowania zabytków ruchomych używane są następujące wzory kart:

• Karta zabytku ruchomego – formularz o ustalonych 20 rubrykach służący opisowi zabytkowych dzieł sztuki (np. obrazy, rzeźby) oraz przedmiotów rzemiosła artystycznego (np. meble, złotnictwo).
• Koperta organowa – dla opisu instrumentu muzycznego typu organy, który ze względu na swoją złożoność wymaga szerszego opracowania. Zabytki te składają się z dwóch podstawowych lecz odmiennie opisywanych elementów: szafy organowej oraz instrumentu. Elementy te mogą mieć różne datowanie oraz autorstwo. Dlatego też posiadają osobny formularz w postaci koperty, do której wkładane są dodatkowe zdjęcia oraz inne dokumenty (np. opinie konserwatorskie). Na awersie takiej ewidencji opisywana jest obudowa instrumentu, a na rewersie instrument charakteryzowany jest przez podanie parametrów technicznych (np. dyspozycja głosów piszczałek, traktura, wiatrownice, kontuar, miechy). Sporządzanie tego typu dokumentacji ewidencyjnej powierzane jest tylko i wyłącznie ekspertom od organów. Karta ruchomego zabytku techniki – dla zabytkowych maszyn, urządzeń i pojazdów. Wzór karty dla tego typu obiektów jest rozszerzony w porównaniu ze wzorem karty dzieła sztuki ze względu na specyfikę tych zabytków oraz potrzebę opisu technicznych parametrów, często także dołącza się do niej rysunki konstrukcyjne.

Wszystkie karty ewidencyjne dotyczące zabytków z danego województwa przechowuje wojewódzki lub miejski konserwator zabytków. Z kolei karty ewidencyjne z terenu całej Polski gromadzi Narodowy Instytut Dziedzictwa.

Czemu może służyć karta ewidencyjna zabytku ruchomego?

Dla samorządów rozpoznanie zabytków ruchomych znajdujących się na ich terenie, jest równie ważne co rozpoznanie zabytkowej architektury. Wiedza ta może być bardzo przydatna w podejmowaniu działań promocyjnych regionu. Najcenniejsze zabytki ruchome mogą stać się wizytówką dla gminy, ściągającą miłośników sztuki, turystów czy pielgrzymów.

Samorządy często są właścicielami zabytków ruchomych, czy to stanowiących wyposażenie urzędów, czy będących detalem architektonicznym na kamienicach komunalnych lub figurą przydrożną w terenie. Dla właściciela zabytku rozpoznanie własnego zasobu to obowiązek. Karta ewidencyjna zabytku ruchomego jest przydatna nie tylko w identyfikacji przedmiotu przez właściciela. W razie zagubienia czy kradzieży zabytku ewidencja staje się podstawowym źródłem informacji o wyglądzie obiektu dla organów ścigania, a zamieszczone w niej zdjęcia ułatwiają rozpoznanie znalezionych lub odzyskanych dzieł sztuki.

Karty ewidencyjne, podając informacje o stanie zachowania zabytku wraz z zaleceniami konserwatorskimi, są dla właściciela cenną wytyczną dla sprawowania skutecznej opieki nad zabytkiem. Z kolei gdy obiekty ulegną częściowemu zniszczeniu, karty ewidencyjne pomagają poddać je właściwej konserwacji lub w przypadku całkowitego zniszczenia – nawet odtworzyć. Dodatkowo dokumentacja ewidencyjna może służyć badaczom historii czy sztuki jako źródło informacji.

Warto także tworzyć samodzielnie lub zlecać tworzenie dokumentacji lokalnych zabytków ruchomych, jeśli nie w postaci kart, to przynajmniej fotografii. Nawet w niedoskonałej formie, ich wartość trudno przecenić zwłaszcza w przypadku zniszczenia, zaginięcia czy kradzieży zabytków.”

Źródła

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. z 2014 r., poz. 1446, z późn. zm.).

Rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 26 maja 2011 r. w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem (Dz.U. z 2011 r. Nr 113, poz. 661).

Autor: Ligia Kwiatkowska