Ekomuzeum Doliny Karpia – budowanie marki lokalnej

Celem tworzenia ekomuzeum jest sieciowanie interesujących „żywych” obiektów / miejsc i budowanie w oparciu o nie atrakcyjnej oferty turystyczno-edukacyjnej zgodnej z zasadami interpretacji dziedzictwa. W przypadku obszaru Doliny Karpia większość punktów, które zostały zsieciowane, istniała i funkcjonowała, ale nigdy nie było między nimi żadnej współpracy, nie formowano wspólnej, wzajemnie uzupełniającej się oferty. Dzięki współpracy przy tworzeniu ekomuzeum oraz wykreowaniu i realizacji wspólnej wizji sieciowej oferty prezentacji dziedzictwa wywiązała się struktura współpracy i wzajemnej rekomendacji, a pojedyncze obiekty / miejsca zyskały na atrakcyjności w kontekście całościowej oferty.

Kontekst

Ekomuzeum Doliny Karpia obejmuje obszar siedmiu gmin: Brzeźnica, Osiek, Polanka Wielka, Przeciszów, Spytkowice, Tomice, Zator w Zachodniej Małopolsce. Cechą wyróżniającą ten teren są liczne stawy, w których od wieków hodowano ryby, przede wszystkim tradycyjnego karpia zatorskiego. Historycznie obszar ten należał do Księstwa Oświęcimsko-Zatorskiego, co wciąż jest postrzegane jako wyróżnik przez mieszkańców tego regionu. Ponadto obszar charakteryzuje się bogactwem przyrodniczym (obszary Natura 2000), historycznym, kulturowym, licznymi zabytkami (kościoły drewniane, pałace), wciąż żywe są tu tradycje, działa wielu rękodzielników i artystów, kultywuje się lokalną kuchnię, której ważnym składnikiem są ryby z lokalnych stawów. Na terenie Doliny Karpia funkcjonuje wiele obiektów / miejsc, tworzących ofertę turystyczno-edukacyjną opartą na walorach lokalnego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego. Nie istniały między nimi jednak żadne powiązania, nie próbowano tworzyć wspólnej, zróżnicowanej co do treści i formy oferty i – jak się okazało – wiele przedsięwzięć nie wiedziało nawet o sobie nawzajem.

Przebieg

Ekomuzeum powstało z inicjatywy Stowarzyszenia „Dolina Karpia” przy wsparciu merytorycznym Fundacji Miejsc i Ludzi Aktywnych, którego eksperci od lat zajmują się propagowaniem i wdrażaniem metodyki tworzenia ekomuzeum w Polsce. Proces tworzenia ekomuzeum trwał rok, podczas którego odbyły się:

• dwudniowe warsztaty, których celem była analiza potencjału regionu pod kątem tworzenia ekomuzuem (identyfikacja dziedzictwa materialnego i niematerialnego, zasobów instytucjonalnych i ludzkich); w ich efekcie powstała wstępna koncepcja ekomuzeum (określono m.in. kryteria dla obiektów ekomuzealnych) i lista miejsc / obiektów, które mogą współtworzyć sieć ekomuzealną,
• wizja lokalna, służącą ocenie wybranych obiektów / miejsc w kontekście oferty, jaką mogą tworzyć w ramach ekomuzeum i ich gotowość do przyjmowania odwiedzających,
• dwudniowe warsztaty, podczas których została dopracowana koncepcja ekomuzeum, zatwierdzono pierwsze obiekty / miejsca (ponad 40), uzgodniono zasady wizualizacji i założenia do tworzonego Regulaminu; ustalono, że ma ono skupiać przede wszystkim miejsca „żywe”, które oferują konkretną formę obcowania z miejscowym dziedzictwem – prezentację, warsztaty, demonstracje; w ekomuzeum ważni są ludzie i ich pasje,
• opracowano materiały informacyjne i promocyjne: tablice dla wszystkich miejsc i obiektów, ulotkę, przygotowano stronę internetową i aplikację mobilną; w tworzenie materiałów zaangażowani byli wszyscy partnerzy, pracami koordynowało Stowarzyszenie Dolina „Karpia” we współpracy merytorycznej z Fundacją Miejsc i Ludzi Aktywnych.

Finansowanie

Ekomuzeum Doliny Karpia było tworzone w ramach projektu współpracy między Stowarzyszeniem „Dolina Karpia”, Stowarzyszeniem Lokalna Grupa Rybacka „Żabi Kraj” i Stowarzyszeniem Lokalna Grupa Rybacka „Dorzecze Soły i Wieprzówki”. Powstały równocześnie jeszcze dwa ekomuzea: Ekomuzeum „Żabi Kraj” i Ekomuzeum „Gościnna Kraina”. Koszt projektu bez aplikacji mobilnej wyniósł ok. 120 000 zł.

Efekty

Dziś ofertę Ekomuzeum Doliny Karpia tworzy ponad 40 obiektów i miejsc, współpracujących ze sobą w oparciu o Deklarację i Regulamin Ekomuzeum oraz Program Rozwoju Ekomuzeum, który kształtuje kierunki dalszego poszerzania i uatrakcyjniania oferty Ekomuzeum. Oferta turystyczna i edukacyjna pozwala poznać, posmakować doświadczyć tego, co stanowi o wyjątkowości dziedzictwa Doliny Karpia: przyrody, historii, tradycji i kultury regionu. Wszyscy zainteresowani w bogatej i różnorodnej ofercie mogą znaleźć coś dla siebie, wybierając m.in. spośród takich miejsc, jak:

1. Galeria Sztuki „Bałysówka” została utworzona w uratowanej i pięknie odnowionej, starej drewnianej willi w Tomicach. To lokalne centrum sztuki, które integruje środowisko miejscowych twórców, a ich prace są wystawione na miejscu; przy galerii działa pracownia ceramiczna, w której można podczas warsztatów nauczyć się tworzyć przedmioty z gliny; jest również okazja do dyskusji o sztuce przy herbacie i domowym cieście z niezwykłą właścicielką galerii.
2. Pracownie wikliniarskie w Zatorze i w Woźnikach prowadzą doświadczeni rękodzielnicy. Można tam kupić rozmaite przedmioty wykonane z wikliny, wziąć udział w warsztatach wikliniarskich i poznać tajniki wikliniarskiego zawodu, a w Woźnikach dodatkowo wziąć udział w wiklinowym queście.
3. Młyn w Rudzach prowadzi rodzina lokalnych młynarzy od sześciu pokoleń; na miejscu można zobaczyć z bliska mechanizm młyna przy pracy, kupić produkty młynarskie i poznać historię młynarza i jego rodziny; w pobliżu młyna, w XIX-wiecznym „Dworku Młynarza”, mieści się edukacyjne gospodarstwo agroturystyczne, które organizuje różnorodne warsztaty dla dzieci i młodzieży, w tym kulinarne z wykorzystaniem produktów z młyna.
4. Izba Regionalna w Ryczowie prezentuje kolekcję przedmiotów i sprzętów związanych z lokalną gospodarką, historią, kulturą i życiem codziennym mieszkańców, zgromadzoną przez lokalnych pasjonatów; panie z Koła Gospodyń Wiejskich prowadzą różnorodne warsztaty rękodzielnicze, przy okazji częstują tradycyjnymi wypiekami, opowiadają lokalne historie i anegdoty, śpiewają piosenki i wesołe przyśpiewki ludowe.

Ekomuzeum oferuje też wycieczki, podczas których można poznać przyrodę, przede wszystkim odwiedzić liczne stawy, dowiedzieć się więcej o tradycyjnej gospodarce rybackiej, o karpiu zatorskim, odwiedzić liczne pasieki, twórców, artystów i pasjonatów oraz spróbować specjałów regionalnej kuchni.

Po Ekomuzeum można się poruszać samochodem, na rowerze lub pieszo, korzystając np. z tras nordic walking. Można też skorzystać z wycieczki zrekonstruowanym galarem, jakimi pływali tu flisacy w XIX wieku. Turyści indywidualni mogą zwiedzać ekomuzeum z aplikacją mobilną, która doprowadzi do wybranego obiektu (GooglePlay: Dolina Karpia).

Wszystkie przydatne informacje oraz mapa Ekomuzeum Doliny Karpia znajduje się na dostępnej w regionie ulotce oraz stronie www.ekomuzeumdolinykarpia.pl. Wszystkie obiekty są wyposażone w tablice informacyjne, zawierające mapę całego ekomuzeum i listę wszystkich obiektów i miejsc.

Autor: Barbara Kazior