Samorządowy konserwator zabytków

W artykule znajdują się odpowiedzi na pytania, kim jest samorządowy konserwator zabytków, czy są wymagania dotyczące jego wykształcenia i jakie miejsce zajmuje w strukturze organizacyjnej samorządu. Omówiono także kompetencje wynikające z zadań przekazywanych przez wojewódzkiego konserwatora zabytków oraz realizowanych w ramach zadań własnych samorządu.

Samorządowy konserwator zabytków realizuje zadania własne samorządu w zakresie ochrony zabytków i opieki nad zabytkami, najczęściej też wykonuje część zadań należących do kompetencji WKZ, nie jest zaliczany do kategorii organów administracji publicznej, działa na podstawie upoważnienia burmistrza, prezydenta miasta czy też starosty. Uoozionz nie precyzuje, jakie wymagania odnośnie wykształcenia czy doświadczenia zawodowego powinien posiadać kandydat na samorządowego konserwatora zabytków, jednak samorządy najczęściej wybierają osoby z wyższym wykształceniem w jednej z dziedzin związanych bezpośrednio lub pośrednio z ochroną zabytków, takich jak: archeolog, architekt, etnograf, historyk, historyk sztuki, konserwator zabytków, zabytkoznawca.

Miejski i powiatowy konserwator zabytków w strukturze organizacyjnej samorządu

Nie ma jednolitych rozwiązań określających miejsce konserwatorów samorządowych w ich strukturach organizacyjnych. Stanowisko takie tworzone jest w regulaminie organizacyjnym danego urzędu. W zależności od wielkości samorządu będzie to wieloosobowe biuro lub stanowisko pracy ds. ochrony zabytków samodzielne lub też wchodzące w skład jednego z wydziałów. W przypadku dużych ośrodków miejskich, takich jak Kraków, w których ugruntowana jest pozycja służb ochrony zabytków, miejski konserwator zabytków ma rangę Biura Miejskiego Konserwatora Zabytków składającego się z referatów ochrony zabytków, architektury i archeologii oraz stanowiska ds. estetyki przestrzeni publicznej. W innych ośrodkach biura miejskich konserwatorów zabytków wchodzą w skład wydziałów architektury, np. we Wrocławiu jest to Departament Architektury i Rozwoju, choć zdarza się także, że są pracownikami wydziałów kultury (np. konserwator miejski w Opolu).

Natomiast dla powiatowych konserwatorów zabytków najczęściej tworzone są samodzielne stanowiska pracy, podlegające bezpośrednio staroście lub wicestaroście. Przykładem takiego rozwiązania jest struktura organizacyjna Starostwa Kluczborskiego:

Zadania samorządowych konserwatorów zabytków przejęte z ustawowych kompetencji wojewódzkich konserwatorów zabytków

Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami dopuszcza możliwość powierzania niektórych spraw z zakresu właściwości WKZ (art. 96 ust. 2), w tym wydawania decyzji administracyjnych w drodze porozumienia gminom i powiatom, związkom gmin i powiatów danego województwa. Przejmowanie zadań odbywa się w drodze porozumienia o powierzeniu niektórych spraw z zakresu właściwości WKZ danej gminie, powiatowi czy też związkom gmin lub powiatów. Porozumienie zawiera wojewoda na wniosek WKZ z przedstawicielami gminy (wójt, burmistrz, prezydent miasta) czy powiatu (starosta). Porozumienia publikowane są w wojewódzkich dziennikach urzędowych.

Brakuje rozporządzeń regulujących kwestie powoływania konserwatorów samorządowych i zakresu ich funkcjonowania. W efekcie w zależności od lokalnych potrzeb, doświadczeń czy też możliwości merytorycznych samorządów zawierane są bardzo różne porozumienia co do zakresu powierzanych zadań. Porozumienie zawiera nie tylko zakres przekazywanych kompetencji, ale także szczegóły techniczne dotyczące współdziałania organów, sposób wyboru pracownika zajmującego się ochroną zabytków, nadzoru WKZ nad realizacją powierzonych zadań, zasad rozwiązania porozumienia. Kompetencje przekazywane samorządom są zróżnicowane, choć najczęściej dotyczą wydawania decyzji administracyjnych na prowadzenie prac w obiektach i obszarach zabytkowych oraz uzgodnień dotyczących gminnej ewidencji zabytków i działań w obszarach objętych ochroną . Samorządowy konserwator zabytków jest uznawany za najniższy, a jednocześnie bardzo istotny szczebel służb ochrony zabytków, głównie dzięki lepszemu rozeznaniu w zasobie zabytkowym, możliwości szybszej reakcji na zagrożenia dla zabytków i tym samym większej skuteczności działania.

Porozumienia zawierane w sprawie powołania konserwatora samorządowego dla ośrodków miejskich, w których nie działają struktury wojewódzkich urzędów ochrony zabytków i ich delegatur bądź w przypadku powiatów funkcjonowanie konserwatora samorządowego, są istotnym udogodnieniem dla mieszkańców, którzy łatwiej i szybciej mogą otrzymać informację o zabytkach czy też bezpośrednio uzyskać niezbędne uzgodnienia bądź pozwolenia na prowadzenie prac.

Zadania własne samorządów realizowane przez konserwatorów samorządowych

Powołanie miejskiego konserwatora zabytków nie musi wiązać się z przejmowaniem części kompetencji WKZ. W Polsce działają miejscy konserwatorzy, którzy realizują jedynie zadania własne samorządu w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Zajmują się oni m.in. badaniem i dokumentowaniem zabytków, prowadzeniem gminnej ewidencji zabytków, prowadzeniem spraw związanych z finansowaniem prac konserwatorskich przy zabytkach (dotacje), opracowywaniem i nadzorowaniem realizacji gminnego programu opieki nad zabytkami.

W przypadku powiatów oraz miast na prawach powiatu zadaniem własnym będzie także znakowanie zabytków znakiem informującym o tym, że zabytki podlegają ochronie oraz ustanawianie społecznych opiekunów zabytków, prowadzenie listy opiekunów społecznych oraz wydawanie im legitymacji.

Konserwatorom są również powierzane zadania samorządu związane z opracowaniem planów ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych. Gminne i powiatowe plany ochrony zabytków są integralną częścią planów obrony cywilnej.

Źródła prawne:

Regulamin Organizacyjny biura miejskiego konserwatora zabytków w Poznaniu: bip.poznan.pl

Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 9 lutego 2004 roku w sprawie wzoru znaku informacyjnego umieszczanego na zabytkach nieruchomych wpisanych do rejestru zabytków, Dz.U. z 2004 r. Nr 30, poz. 259.

Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 14 maja 2004 roku w sprawie prowadzenia rejestru zabytków, krajowej, wojewódzkiej i gminnej ewidencji zabytków oraz krajowego wykazu zabytków skradzionych lub wywiezionych za granicę niezgodnie z prawem, Dz.U. z 2004 r. Nr 124, poz. 1305.

Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 roku w sprawie organizacji i sposobu ochrony na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych, Dz.U. z 2004 r. Nr 212, poz. 2153.

Porozumienie z dnia 24 maja 2011 roku w sprawie powierzenia Powiatowi Brzeskiemu przez Wojewodę Opolskiego prowadzenia niektórych spraw z zakresu administracji rządowej, należących do właściwości Opolskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Opolu, Dz.Urz. Woj. Op. z 2011 r. Nr 68, poz. 875.

Dowiedz się więcej:

„Dziedzictwo obok Mnie – poradnik zarządzania dziedzictwem w gminach, Chabiera A., Kozioł A., Skaldawski B. (red.), Narodowy Instytut Dziedzictwa, Warszawa 2016.”

Autor: Iwona Solisz