Modernizacje z pożytkiem dla mieszkańców

Adaptowanie istniejących już obiektów do nowych funkcji jest obecnie jednym z najważniejszych architektonicznych trendów na świecie. Sprzyja ono nie tylko zachowaniu dziedzictwa, ale przede wszystkim środowisku. Także w Polsce można znaleźć przykłady udanego „drugiego życia”, jakie zyskały zabytkowe budowle.

3R: Reduce-Reuse-Recycle (redukcja, ponowne wykorzystanie, recykling) – to jedno z ważnych współcześnie haseł, wskazujących kierunek stylu życia, wykorzystania zasobów i energii w epoce katastrofy klimatycznej. Ograniczenie konsumpcji (a więc i produkcji coraz to nowych rzeczy), maksymalnie długie użytkowanie tego, co już istnieje oraz ponowne wykorzystywanie materiałów odnosi się zarówno do życia codziennego jednostki,  przemysłowej produkcji, jak i… budownictwa. W architekturze XXI wieku szukanie sposobów na nadawanie nowych funkcji istniejącym budynkom, modernizacje i rozbudowy są coraz bardziej popularne – bo są nie tylko tańsze, ale i bardziej etyczne. Rozbiórka istniejącego obiektu i wznoszenie w jego miejsce nowego jest potężnym obciążeniem dla środowiska, znacznie większym niż adaptacja tego, co zbudowano wcześniej. Co więcej, takie działanie potrafi przynieść ciekawe, oryginalne efekty architektoniczne. Dowodem na to są coraz liczniejsze modernizacje i rozbudowy istniejących budynków w polskich miastach i miasteczkach, finansowane przez lokalne władze i mające na celu poprawę jakości życia lokalnych społeczności.

Dla spójności stylistycznej

Siedzibą Starostwa Powiatowego w Pile od dawna był pochodzący z lat 20. XX wieku budynek w centrum miasta. Lata eksploatacji odcisnęły na nim swoje piętno, w ostatnich latach przeprowadzono więc gruntowny remont gmachu. Zmodernizowano jego wnętrza, dach, stolarkę okienną, sztukaterie, dokonano termomodernizacji. Wraz z rozległym biurowcem, metamorfozę przeszedł sąsiadujący z nim wysoki budynek mieszczący urząd statystyczny. Efektem tych działań stał się nie tylko staranny remont i poprawienie funkcjonalności budynku starostwa, ale i stylistyczne powiązanie zabytkowej bryły z nowszym biurowcem do niej dobudowanym. Choć pochodzący z innej epoki, stworzył z nią spójną całość. Odmienił się wygląd całego kompleksu, który zyskał spójny wygląd adekwatny do rangi obiektu.

Modernizacje istniejących budynków mogą poprawić wygląd miejskich gmachów oraz komfort ich użytkowania. Jednak zmiana wyglądu miejskich obiektów i przestrzeni może oddziaływać na wielu polach. Dobrym przykładem takiego działania jest otwarte w 2019 roku Centrum Akceptacji i Aktywności Społecznej w Paterku w powiecie nakielskim, założone w wyremontowanej i efektownie rozbudowanej dawnej szkole. Budynek szkoły przez lata „straszył” oknami zasłoniętymi dyktą i sypiącym się tynkiem. Dzięki inwestycji władz powiatowych, mieszkańcy „odzyskali” opuszczony obiekt, zyskali cenną społecznie placówkę, a także element nowoczesności; nowe skrzydło dobudowane do szkoły przez biuro projektów Izabeli Felcyn-Iwanek ma współczesną formę z efektownie przeszkloną, otwartą na dolinę Noteci elewacją. Dzięki zmianie funkcji, nowe życie mogą zyskać także zabytki. W 2021 roku Gmina Miejska Nowe Miasto Lubawskie oddała do użytku Centrum Informacji Turystycznej i Promocji Kultury z Kinoteatrem Harmonia. Siedzibą placówki jest położony na Rynku kościół ewangelicki.

Zabytki mniej typowe

Modernizację i respektującą dziedzictwo przebudowę mogą przechodzić obiekty historyczne o bardzo różnym charakterze. W budynkach stodoły i obory na terenie zespołu pałacowo-parkowego w Jerzmanowej powstała wiejska świetlica z kręgielnią. Stodoła Kultury, bo taką nazwę zyskał obiekt, to uratowane i odrestaurowane zabytkowe zabudowania gospodarcze, o charakterystycznej konstrukcji z elewacjami z kamieni polnych i cegły. Ciekawy także architektonicznie, historyczny obiekt na nowo służy mieszkańcom, a fakt, że odzyskał blask, przysłużył się także estetyce całego kompleksu pałacowego. Jeszcze bardziej niezwykłą lokalizację otrzymało Centrum Aktywności Społecznej w Lubawie. Powstało bowiem na terenie ruin Zamku Biskupów Chełmińskich – w wyremontowanych zamkowych piwnicach i w dwóch nowopowstałych skrzydłach w południowej i wschodniej części założenia zamkowego, stworzono przestrzenie dla działań kulturalnych i społecznych. Realizowane są tu projekty przeciwdziałające wykluczeniu społecznemu, aktywizujące seniorów, działa Miejski Punkt Pomocy Rodzinie, ale także Punkt Informacji Turystycznej. Działają tu również stowarzyszenia zajmujące się promocją historii Lubawy, działalności biskupów chełmińskich, czy… Mikołaja Kopernika, który kilka razy gościł w tym mieście.

Jedną z częstych przyczyn prowadzenia remontów i modernizacji istniejących budynków jest konieczność ich termomodernizacji. Te działania często bywają krytykowane, bo docieplanie nierzadko robione jest tanimi, topornymi metodami, ze szkodą dla architektonicznych walorów obiektu. W przypadku zabytków taka modernizacja wymaga zwykle więcej nakładów, ale przynosi doskonałe efekty. Było tak w przypadku Jednostki Ratowniczo-Gaśniczej nr 2 Komendy Miejskiej Państwowej Straży Pożarnej w Poznaniu. Budynek powstał w 1908 roku wg projektu Fritza Teubnera (ówczesnego poznańskiego architekta miejskiego), przestrzenie dla pojazdów strażackich (wtedy konnych) oraz pomieszczenia dla strażaków zamknięto w efektownej, zdobnej bryle, w której architekt połączył mury ceglane z konstrukcją szachulcową. W czasie niedawnego remontu udało się połączyć funkcjonalną modernizację bardzo przecież specyficznego obiektu, z przywróceniem mu wspaniałego, historycznego wyglądu.

Funkcjonalne rozbudowy

Nie jest tajemnicą, że nowoczesne, funkcjonalne, wygodne w użytkowaniu placówki kultury przyciągają więcej odbiorców. Innymi słowy: im lepiej zaprojektowaną siedzibę ma taka jednostka, tym więcej osób będzie z niej korzystało. Mimo niewielkich budżetów, kolejne placówki kulturalne starają się więc rozbudowywać i modernizować swoje siedziby. Może się to odbywać poprzez rozbudowanie historycznego, nierzadko zabytkowego obiektu. Tak o nową część wzbogaciła się kilka lat temu Powiatowa i Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna im. Wiktora Bazielicha w Starym Sączu. Pracownia 55 Architekci zaplanowała tu powstanie przeszklonego skrzydła z czytelnią otwartą szeroko na otaczającą obiekt zieleń. Walorem tej inwestycji jest nie tylko powiększenie przestrzeni dla czytelników, ale i stworzenie bryły w wyjątkowo efektowny sposób łączącej formy historyczne (oryginalny budynek biblioteki) z nowoczesnymi, jakie otrzymało nowe skrzydło.

Działania spod znaku filozofii re-use tak samo skutecznie mogą dotyczyć obiektów zabytkowych, jak i poprzemysłowych czy tych, które pozornie nie przedstawiały szczególnej wartości. Modernizacje i adaptacje, coraz popularniejsze na całym świecie, są nie tylko przyjazne środowisku i zazwyczaj tańsze. Dają także szansę do efektownej metamorfozy budynku, który zaniedbany stracił swoje znaczenie czy urok. A dobre przykłady takich adaptacji uświadamiają tak potencjalnym inwestorom, jak i odbiorcom, o tym jak duża wartość tkwi w obiektach historycznych oraz że stylowy, ale zarazem nowoczesny i wygodny w użytkowaniu może być nie tylko budynek nowopowstały, lecz także i ten wzniesiony dawniej.

Anna Cymer Historyczka architektury, absolwentka historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim, zajmuje się popularyzacją wiedzy na temat architektury. Pisuje zarówno do mediów popularnych, jak branżowych i specjalistycznych. Dwukrotna stypendystka Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, laureatka Nagrody Dziennikarskiej Izby Architektów RP. Autorka książki „Architektura w Polsce 1945 – 1989”.