Znaczenie lidera w zarządzaniu dziedzictwem

Partycypacyjne zarządzanie dziedzictwem zakłada dialog i współpracę z mieszkańcami na każdym etapie. Przekonanie ludzi do udziału i aktywnego włączenia ich w proces zarządzania jest zwykle wyzwaniem dla władz. Ważnym ogniwem może być lider lokalny, którego zaangażowanie jest często kluczowe dla zapewnienia udziału społeczności lokalnej w sposób skoordynowany i systematyczny w proces współdecydowania i współpracy. Artykuł zwraca uwagę na istotę lidera społecznego, szczególne cechy, które go wyróżniają i rolę, jaką może pełnić.

Kim jest lider?

Określenie lider stało się bardzo popularne i często stosowane jest w odniesieniu do różnych form przywództwa – bywa mylone z przywódcą czy menedżerem. Zgodnie z definicją lider to osoba lub organizacja przewodząca, stojąca na czele danej grupy. Cechą charakterystyczną lidera jest to, że ludzie lub organizacje same chcą go naśladować oraz łatwo poddają się jego przywództwu (zob. Wikipedia). Najkrócej lidera można zdefiniować jako tego, który wskazuje drogę i angażuje innych do osiągania celów.

Z punktu widzenia zarządzania dziedzictwem ważny jest specyficzny typ lidera – lider społeczny – ktoś, kto działa aktywnie w określonym obszarze lub środowisku. O liderze społecznym mówimy z reguły w kontekście wprowadzania zmiany – kreowania i konsekwentnej realizacji wizji. Jego zadaniem jest pociągnąć za sobą innych, usprawnić działania, a przede wszystkim „widzieć więcej” – trafnie diagnozować rzeczywistość, zarówno w aspekcie jej braków, jak i zasobów. To lider jest tym, kto wprawia w ruch strategię zmiany. Potrafi dostrzec interes ogółu (w tym swój własny) ponad interesem jednostkowym (także swoim własnym). Lider to „zapalnik”, ktoś, kto wychodzi przed szereg, aby działać tam, gdzie ścieżki są jeszcze nieprzetarte. Radzi sobie z autostereotypami na temat społeczności i dąży do tego, aby wychodzić poza schematy i poznawać coraz lepiej siebie oraz swoje środowisko. Lider to ktoś, kto potrafi zyskać zaufanie swoją wiarygodnością, wizją, zaangażowaniem[1].

Lider bywa też często postrzegany jako osoba, która jest mocno przywiązana do określonych wartości, które łączą lokalną społeczność – z reguły należy do nich poszanowanie lokalnej historii, kultury, tradycji i środowiska naturalnego.

Wiele osób pytanych podczas szkoleń i warsztatów na temat przywództwa o najważniejsze cechy lidera wskazuje na charyzmę, rozumianą jako swoistą „łaskę bożą”, cechy charakteru, które czynią daną osobę wyjątkową na tle społeczeństwa – przyciągające i powodujące, że chce się za tą osobą podążać. Inni twierdzą, że bycie liderem można się nauczyć, a przynajmniej do tej roli się przygotować – przez wypracowanie określonych cech i zdobycie odpowiednich kompetencji. Dla innych nie istnieje jakiś uniwersalny model kompetencji liderskich, nie ma jednoznacznego profilu idealnego lidera, na który składają się konkretne umiejętności, cechy czy predyspozycje[2]. Pożądana osobowość, wiedza, umiejętności czy sposób działania zależą od potrzeb społeczności, w której działa, czy wyzwań i celów, jakie dana wspólnota chce osiągnąć.

Za najważniejsze i najbardziej pożądane cechy lidera z punktu widzenia zarządzania dziedzictwem można uznać:

• dobrą znajomość lokalnego środowiska,
• umiejętność przyciągnięcia mieszkańców i zarażenia ich pasją do działania,
• zdolność motywowania ludzi i utrzymania ich zaangażowania na wysokim poziomie,
• umiejętność budowania dobrych i trwałych relacji między różnymi środowiskami i grupami społecznymi,
• znajomość walorów lokalnego dziedzictwa, uznawanie potrzeby ochrony jego zasobów oraz dostrzeganie w nim potencjału do rozwoju,
• komunikatywność, w tym umiejętność słuchania oraz zdolność do przekonywania,
• uznawanie dialogu społecznego i partycypacyjnych metod podejmowania decyzji jako wartościowe mechanizmy społeczne,
• umiejętność zarządzania konfliktem,
• umiejętność oceny predyspozycji i kompetencji członków zespołu oraz efektywnego delegowania zadań,
• zdolności organizacyjne,
• umiejętność wspierania rozwoju innych,
• otwartość na innowacje, nowe sposoby myślenia, kreatywność innych,
• autorytet i zaufanie społeczne.

Idealny lider nie istnieje i rzadko zdarzają się osoby, które charakteryzują się wszystkimi powyższymi przymiotami. Nie trzeba spełniać wszystkich kryteriów, żeby być dobrym i skutecznym liderem lokalnym i być ważnym ogniwem w partycypacyjnym zarządzaniu dziedzictwem.

Niekiedy mówi się o liderze instytucjonalnym – mając na myśli organizację, która jest ważna w danej społeczności, jest aktywna, wiarygodna i może być istotnym partnerem w prowadzeniu procesu zarządzania dziedzictwem. Wówczas na różnych etapach włączone mogą być różne osoby związane z tą organizacją w zależności od przydatnych predyspozycji i kompetencji.

Najlepszy lider to taki, o którym ludzie ledwo wiedzą, że jest liderem. Gdy jego dzieło jest ukończone, ludzie powiedzą: dokonaliśmy tego sami! – Lao Tzu

Jak znaleźć lidera i jak z nim współpracować

Lider społeczny to ktoś, kto zmienia swoje środowisko. Rozpoznaje potrzeby społeczności i na ich podstawie tworzy wizję zmiany, a następnie dokonuje jej przez angażowanie innych. Tworzy warunki do współdziałania współmieszkańców wokół wspólnie rozumianych celów.

Liderzy mogą się wywodzić z różnych środowisk i mogą być zarówno pracownikami instytucji publicznych, prowadzić przedsiębiorstwo czy być w nim zatrudnionym, mogą działać w grupach nieformalnych, ale najczęściej są związani z organizacjami pozarządowymi, które dają najszersze spektrum możliwości realizacji działań społecznych. Liderzy to osoby, „które widać” – są aktywne podczas spotkań, angażują się w organizację lokalnych wydarzeń, podejmują inicjatywę, gdy pojawia się jakiś problem, interesują się sprawami lokalnymi i z reguły nie pozostają obojętne w sytuacjach trudnych i kryzysowych.

Dla zapewnienia udziału lidera i nawiązania trwałej współpracy w zakresie zarządzania dziedzictwem w gminie warto pamiętać, że należy zadbać o:

• zrozumienie przez niego procesu zarządzania dziedzictwem (metody, narzędzia, osoby kierujące procesem); w przypadku liderów ważne jest poczucie możliwości współkreowania procesu zarządzania (liderzy niechętnie wchodzą w zaplanowane stricte działanie, na które nie mogą mieć żadnego wpływu),
• oczekiwania w zakresie działań lidera – lider powinien rozumieć, jaka ma być jego rola w procesie i co ma być celem jego aktywności; warto dać liderowi poczucie współodpowiedzialności za proces zarządzania dziedzictwem i za sukces przedsięwzięcia; nie można go traktować instrumentalnie – włączać doraźnie tylko tam, gdzie może być przydatny, ale traktować poważnie jako stałego partnera; jeśli lider zorientuje się, że jest wykorzystywany ze względu na swoja pozycję społeczną, może nie tylko wyłączyć się z działania, ale też przyczynić się do porażki całego procesu,
• warto zaprosić lidera do zespołu, który będzie odpowiadał za prowadzenie procesu zarządzania dziedzictwem; zapewni to jego stały udział i wzmocni poczucie współodpowiedzialności za zarządzanie dziedzictwem w gminie; dodatkowo lider, jako osoba, która może mieć szerokie oddziaływanie społeczne, stanie się też dobrym promotorem tych działań wśród mieszkańców.

Rola lidera

Lider może pełnić w procesie zarządzania dziedzictwa wiele funkcji w zależności od potrzeb i osobowości. Może pomagać w:

• informowaniu mieszkańców o podejmowanych działaniach, możliwości włączenia się, wynikach itd.,
• prowadzeniu diagnozy – zarówno na etapie opracowania narzędzi, jak i dotarcia do potencjalnych respondentów, uczestników wywiadów indywidualnych i grupowych, opracowaniu raportu,
• organizacji i moderowaniu spotkań, zachęcenia mieszkańców do udziału, budowania klimatu współpracy,
• tworzeniu zasad współpracy, budowania wizji i planowania działań,
• wdrażania wypracowanych wspólnie rozwiązań przez pozyskanie środków i realizację określonych zadań we współpracy z organizacjami pozarządowymi, instytucjami publicznymi i przedsiębiorcami,
• budowania partnerstw trójsektorowych, organizacji pracy wolontariuszy przy realizacji wspólnie zaplanowanych przedsięwzięć.

Lider, przekonany o słuszności i celowości działań związanych z zarządzaniem dziedzictwem, może być znakomitym ich ambasadorem w lokalnej społeczności, może „budować mosty”, które będą stanowiły podstawę do dialogu i współpracy także w innych obszarach życia społecznego i gospodarczego gminy.

Współpracując z liderem, warto jednak pamiętać, żeby nie miał on uprzywilejowanej pozycji w stosunku do innych uczestników procesu zarządzania dziedzictwem – aby był osobą wspierającą – a nie tą o decydującym głosie.

[1] K. Czayka-Chełmińska, M. Makowska, M. Plewowska, Przewodnik lidera. Portrety, inspiracje, pytania, Stowarzyszenie Szkoła Liderów, Warszawa 2009, s. 4.

[2] Tamże.

Źródła

Czayka-Chełmińska K., Makowska M., Plewowska M., Przewodnik lidera. Portrety, inspiracje, pytania, Stowarzyszenie Szkoła Liderów, Warszawa 2009, http://www.szkola-liderow.pl/wp-content/uploads/2016/03/Przewodnik-lidera.-Portrety-inspiracje-pytania.pdf. (dostęp: 10.10.2017).

Głowicka A., Kluczowa rola lidera (przywódcy) w procesie zarządzania zmianą, Białystok 2013, http://www.natura2000.efort.pl/pliki/kluczowa_rola_lidera.pdf. (dostęp: 10.10.2017).

Autor: Barbara Kazior