Zarządzanie dostępnością i funkcja koordynatora dostępności w instytucjach samorządowych

Wprowadzenie

Dostępność przestrzeni publicznej to wymóg prawny. Jednak jej realizacja to nie tylko kwestia narzędzi jakimi dostosujemy naszą działalność do osób ze szczególnymi potrzebami. Aby skutecznie i trwale prowadzić działania w sposób dostępny, trzeba otworzyć się na zmianę, która będzie angażowała wszystkie osoby i praktycznie każdy proces w naszej instytucji.

Dostępność to zatem zadanie przekrojowe, wymagające wizji, zdecydowanej motywacji i planowania działań. Wymaga od osób zarządzających zdefiniowania i wyznaczenia kierunku działania. Obejmuje swoim znaczeniem nie tylko przestrzeń fizyczną, ale wpływa na sposób myślenia o odbiorcach działań i metody komunikowania się z nimi.

Artykuł ten kierowany jest do osób podejmujących decyzje w jednostkach samorządowych, do osób, które wzięły na siebie odpowiedzialność za wdrażanie dostępności i realizowanie działań w sposób dostępny. Przedstawione propozycje działań to wynik doświadczeń zebranych w ramach projektu Małopolska Kultura Wrażliwa. Można się z nim zapoznać na stronie kulturawrazliwa.pl. Wiele użytecznych materiałów można znaleźć także na stronie mik.krakow.pl/szkolenia.

Jak wdrażać dostępność w instytucji samorządowej?

W projekcie Małopolska Kultura Wrażliwa wypracowano założenia, dzięki którym można skutecznie i trwale wdrożyć proces realizowania zadań instytucji w sposób dostępny. Należy zadbać o:

• Wrażliwość

Trwałe wprowadzenie dostępności do działań jednostki samorządowej, jest możliwe tylko jeśli, pobudzimy wrażliwość każdego pracownika.

Kształtujemy ją poprzez uczestnictwo w warsztatach, które pozwolą poczuć ograniczenia osoby z niepełnosprawnością, doświadczając barier w zwykłych czynnościach, np.: kupić i zająć miejsce w teatrze mając zasłonięte oczy i trzymając w ręce białą laskę lub pokonać tor przeszkód poruszając się na wózku. Warsztaty takie można zamówić lub wypracować je z lokalną społecznością osób z niepełnosprawnościami.

Empatia pozwala dostrzec, że po drugiej stronie procesu wdrożenia dostępności jest konkretny człowiek, któremu obiecujemy możliwość stałego i samodzielnego dostępu do naszych usług.

• Wiedza

Świadomość rozwiązań służących dostępności, to zasób budowany stopniowo przez odpowiednie szkolenia, rozmowy i zdobywane doświadczenie. Należy korzystać z poradników (np.: dostępnych w Internecie:  webinary  Warszawskiej Akademii Dostępności (link) czy strona Małopolski Kultury Wrażliwej (link)) lub tworzyć własne praktyki, by w łatwy sposób przekazywać wiedzę jak najszerszej grupie pracowników.

• Rzecznictwo

Naturalną konsekwencją otwartości na potrzeby osób ze szczególnymi potrzebami, jest praca na ich rzecz. Dostępne wydarzenia dają możliwość uczestnictwa szerokiej grupie odbiorców. Dzięki temu wszyscy odkrywamy jak różnorodna może być lokalna społeczność. Wszyscy uczą się odpowiadać na jej różne potrzeby. Dostępność instytucji kultury, instytucji samorządowej edukuje pozostałe środowiska i otwiera inne osoby i instytucje na obecność osób ze szczególnymi potrzebami.

Kto w instytucji samorządowej jest odpowiedzialny za dostępność?

Odpowiedzialność osoby zarządzającej

Ze względu na ramy prawne^[1], bez względu na to czy instytucja samorządowa ma osobowość prawną, czy nie, to osoba zarządzająca odpowiada za realizację wymogów dostępności.

Realizowanie dostępności to duże zadanie, którego nie da się wdrożyć samodzielnie. To proces, który angażuje wiele osób z różnych zespołów. Najlepszą praktyką jest powołanie osoby, która będzie koordynowała działania, będzie gromadziła wiedzę na temat dostępności, inicjowała szkolenia i planowanie dostępności.

Funkcja koordynatora dostępności

Na mocy art. 14 UZD tylko organy władzy publicznej, w tym samorządy, mają obowiązek powołania koordynatora dostępności (dalej także jako KD). Zgodnie z ustawą do obowiązków koordynatora dostępności należy:

• wspieranie osób z szczególnymi potrzebami w dostępie do świadczonych usług
• przygotowanie i koordynacja planu działania na rzecz poprawy zapewniania dostępności, rozumianej jako wymagania określone w art. 6 UZD (standard minimum)
• monitorowanie działań podmiotu, w zakresie realizowania dostępności

W organizacjach i instytucjach, które nie są częścią organów władzy publicznej, nie ma obowiązku powoływania koordynatora dostępności. Jednak wyznaczenie koordynatora dostępności to dobra praktyka, dzięki której realizacja zadań w sposób dostępny staje się skuteczniejsza.

Oprócz tych zadań, KD wspiera zarządzających, koordynuje komunikację pomiędzy zespołami, organizuje konsultacje i analizuje potrzeby lokalnej społeczności osób ze szczególnymi potrzebami.

Praktycznie rzecz biorąc, warto wyznaczyć koordynatora dostępności, osobę, której dane kontaktowe podajemy w deklaracji dostępności na stronie internetowej (wymóg UDC art. 10). Dzięki temu łatwiej będziemy mogli odpowiadać na potrzeby i wnioski osób ze szczególnymi potrzebami spływające do naszej instytucji (porównaj rozdział 4 UZD art. 29-34).

Rola pozostałych zespołów w instytucjach samorządowych

Księgowość

Finansowanie dostępności musi zostać odpowiednio zaplanowane i wprowadzone do planu budżetowego we właściwym czasie. Potrzebna jest komunikacja między osobą zarządzającą, koordynatorem dostępności i zespołem, który planuje wydatek, a księgowością. Najlepiej, zaplanować rozłożone w czasie realizowanie dostępności, na podstawie analizy potrzeb odbiorców,   społeczności, do której kieruje swoje działania. Należy też uwzględnić możliwości instytucji.

Dobrą praktyką jest dodanie kolumny (w arkuszach planowania wydatków), w której wpisuje się koszty inwestycji i narzędzi służących dostępności. Dzięki temu, każdy zespół planujący wydatki, będzie musiał odnieść się do tego wydatku lub uzasadnić jego brak.

Zespół inwestycyjny/kierownik administracyjny

Blisko współpracuje z koordynatorem dostępności, najlepiej gdy zostanie przeszkolony z podstaw dostępności architektonicznej. Zespół/osoba mieć wiedzę na ten temat, ze względu na znajomość przepisów budowlanych czy przepisów przeciw pożarowych. Wspólnie z KD, dokonuje analizy potrzeb instytucji, które uwzględnione zostaną w planie działania na rzecz poprawy dostępności i w planach zakupowych na kolejne lata.

Zespół Zamówień Publicznych

Współpracuje z zespołami, aby dokonywać zakupów w oparciu o kryterium jakości.. Ważne jest budowanie wiedzy zespołu o tym, jakie narzędzia dostępnościowe najlepiej służą odbiorcom. Dużo podpowiedzi można znaleźć na stronie Urzędu Zamówień Publicznych (LINK). Warto też korzystać z ekspertów zewnętrznych, szczególnie przy tworzeniu opisów przedmiotów zamówienia lub odbiorze usług czy dostaw.

Zespół promocji/marketingu

Gromadzi wiedzę, na temat dostępnych sposobów komunikacji (np.: tworzenie dostępnych dokumentów, tworzenie opisów alternatywnych do publikowanych na stronie internetowej czy w mediach społecznościowych grafik, pisanie w prostym języku). Utrzymuje relacje z odbiorcami i współpracuje z KD w pracy z lokalną społecznością osób ze szczególnymi potrzebami.

Jeśli chcemy zwiększać obecność osób z niepełnosprawnościami w naszych instytucjach, należy celować naszą promocję do tych właśnie odbiorców, za pomocą kanałów komunikacji, z których korzystają.

Zespoły merytoryczne, zespoły edukacyjne

Uczą się rozpoznawać swoje potrzeby w zakresie dostępności we współpracy z KD tak, by z czasem w sposób naturalny myśleć o obecności osób ze szczególnymi potrzebami w swoich działaniach.

Edukacja ma istotny wpływ na budowanie świadomości społecznej o obecności osób z niepełnosprawnościami w naszej lokalnej wspólnocie.

Przykład

W działaniach edukacyjnych w muzeum, podczas warsztatów z seniorami, można przygotować materiały tyflograficzne (dotykowe) dla osób z niepełnosprawnością wzroku. Oczywiście należy się do tego odpowiednio przygotować (wiedza o tym jak tworzyć takie materiały) i/lub zaprosić osoby z niepełnosprawnością wzroku do współtworzenia takich warsztatów. Tego typu inicjatywa jest często tańsza niż zakup materiałów tyflograficznych na rynku. Ma też ogromne znaczenie w integracji społecznej. 

Podsumowanie

Pamiętajmy zatem o:

• motywacji i współpracy w naszym zespole, gdzie każdy może mieć zadanie związane z realizowanie dostępności
• budzeniu wrażliwości w zespole, gromadzeniu wiedzy i działaniu na rzecz lokalnej społeczności osób ze szczególnymi potrzebami
• komunikacji z lokalną społecznością (także środowiskiem osób ze szczególnymi potrzebami), która jest nie tylko odbiorcą naszych usług czy oferty, ale także jej współtwórcą
• planowaniu i realizowaniu krok po kroku przyjętych założeń realizowania dostępności działań

Takie świadome zarządzanie dostępnością, pozwoli na bezpieczne dojrzewanie naszej instytucji do rozwoju własnych standardów dostępności.

^[1] Ustawa o zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami (Dz. U. 2019 pozycja 1696) dalej jako UZD oraz ustawa o dostępności cyfrowej (Dz. U. 2019 pozycja 848) – dalej jako UDC

Tomasz Włodarski

Zastępca dyrektorki Małopolskiego Instytutu Kultury w Krakowie (MIK); pracował dla jednostki samorządu terytorialnego w hrabstwie Cambridgeshire (UK), gdzie zaangażowany był w działania dotyczące równości i różnorodności. W Polsce, współorganizował i prowadził organizację pozarządową oferującą pomoc prawną w interesie publicznym, kwestiach społeczeństwa obywatelskiego i środowiska naturalnego. W MIK wspiera planowanie strategiczne, współpracę międzynarodową i projekty dostępnościowe, w tym odpowiada za program projektu „Małopolska. Kultura wrażliwa”. Ceni sobie zdrowy rozsądek i racjonalizm.