Zadania własne samorządu województwa w zakresie ochrony zabytków

Artykuł prezentuje poszczególne działania, które zaliczane są do zadań własnych samorządu województwa w obszarze ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. W artykule omówiono obowiązki wynikające z ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, dotyczące między innymi planowania przestrzennego czy finansowania prac przy zabytkach.

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa określa przestrzenne uwarunkowania rozwoju oraz kierunki i priorytety kształtowania środowiska przyrodniczego, kulturowego i zurbanizowanego, w dostosowaniu do strategicznych kierunków rozwoju społecznego i gospodarczego województwa.

Plan zagospodarowania przestrzennego województwa nie jest stricte planem realizacyjnym – wskazuje uwarunkowania, cele, kierunki i zasady rozwoju przestrzennego. Nie określa natomiast harmonogramu realizacji wskazywanych zadań. Plan województwa jest realizowany poprzez realizację umieszczonych w nim inwestycji celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym to jest tych, które posiadają wymiar powiatowy, wojewódzki i krajowy. Stosownie do ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym, w planie zagospodarowania przestrzennego województwa umieszcza się te inwestycje celu publicznego o znaczeniu ponadlokalnym, które zostały ustalone w dokumentach przyjętych przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej, Radę Ministrów, właściwego ministra lub sejmik województwa, zgodnie z ich właściwością.

Wojewódzki program opieki nad zabytkami

Zarząd województwa ma obowiązek sporządzenia wojewódzkiego programu opieki nad zabytkami. Celem takiego programu ma być przede wszystkim włączanie problemów ochrony zabytków do zadań strategicznych samorządu województwa i jego jednostek, określenie uwarunkowań ochrony zabytków w możliwie najszerszym kontekście: zarówno jako krajobraz kulturowy oraz dziedzictwo archeologiczne w powiązaniu z ochroną przyrody i równowagą ekologiczną i docelowo eksponowanie zabytków i krajobrazu kulturowego.

Programy opracowywane są na okres 4 lat. Po ich sporządzeniu i uzyskaniu pozytywnej opinii wojewódzkiego konserwatora zabytków, musi je przyjąć sejmik województwa. Przy czym opinia konserwatora ma charakter formalno – techniczny i w żaden sposób nie wiąże radnych sejmiku.  Warto zwrócić uwagę, że zarząd województwa zobowiązany jest do przedstawienia sprawozdania z realizacji programu raz na dwa lata, jest to element podsumowania działań i w pewnym sensie kontroli wykonania programu.

Finansowanie prac konserwatorskich i robót budowlanych przy zabytkach.

Samorządy województw mogą udzielać dotacji celowych na realizację zadań związanych z pracami konserwatorskimi, restauratorskimi lub robotami budowlanymi przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków a także przy zabytkach włączonych do gminnej ewidencji zabytków. Dotowanie prac odbywa się poprzez uchwały radnych w sprawie określenia zasad udzielania dotacji z budżetu województwa na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane.

W pozostałym zakresie obowiązują te same zasady określone w ustawie o ochronie zabytków, które dotyczą przyznawania właścicielom zabytków wpisanych indywidualnie do rejestru wsparcia finansowego w ramach dotacji udzielanych przez wojewódzkich konserwatorów zabytków oraz ministra kultury i dziedzictwa narodowego.  Samorząd decydując o przyznaniu dotacji może ją udzielić w wysokości do 100 %  nakładów koniecznych, bez dodatkowych uwarunkowań wynikających z ustawy o ochronie zabytków (art. 81, ust. 2), ale najczęściej brane są pod uwagę analogiczne zasady, jakie stosują konserwatorzy wojewódzcy, tj. dotacje udzielane są w wysokości do 50 %, a tylko w uzasadnionych przypadkach dotacja jest zwiększana do 100% (szczególne wartości zabytku lub skomplikowane prace).

Źródła:

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, tekst jednolity, Dz. U. z 2022 r. poz. 840;

Iwona Solisz mgr, zabytkoznawca. Wieloletni konserwator samorządowy, w latach 2008-2017 wojewódzki konserwator zabytków w Opolu. Ekspert w obszarze dziedzictwa kulturowego wsi oraz ochrony krajobrazu kulturowego, obecnie rzeczoznawca Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego w dziedzinie urbanistyka, krajobraz kulturowy oraz dyrektor Muzeum Śląska Opolskiego w Opolu. Autorka publikacji poświęconych zabytkom i zasadom ich ochrony. Członek Stowarzyszenia Konserwatorów Zabytków i Towarzystwa Urbanistów Polskich.