Ustawa o rewitalizacji jako narzędzie ochrony dziedzictwa

Rewitalizacja to szerszy proces oznaczający walkę z degradacją m.in. społeczną czy przestrzenną, prowadzony w celu polepszenia jakości życia mieszkańców.

Przeprowadzanie procesu rewitalizacji w gminach w ostatnich latach było pod wieloma względami problematyczne. Występowała potrzeba jasnego doprecyzowania tego, czemu tak naprawdę ma służyć rewitalizacja, i w jaki optymalny sposób należy podejmować konkretne czynności związane z rewitalizacją. Cele te stały się inspiracją dla uchwalenia przez Sejm Ustawy z dnia 3 listopada 2015 r. o rewitalizacji. Przed wejściem w życie przedmiotowej ustawy rewitalizowano wiele obiektów i obszarów, nieraz w sposób dość chaotyczny, często ograniczając się do doraźnych remontów. Trzeba pamiętać, że rewitalizacja to szerszy proces, oznaczający walkę z degradacją, m.in. społeczną czy przestrzenną, prowadzony w celu polepszenia jakości życia mieszkańców.

Ustawa określa zasady oraz tryb przygotowania, prowadzenia i oceny rewitalizacji. Przede wszystkim zajmuje się prowadzeniem procesu rewitalizacji. W szczególności oznacza to charakterystykę związanych z rewitalizacją uchwał rady gminy, a także trybu i konsekwencji ich podejmowania.

Proces rewitalizacji rozpoczyna się podjęciem uchwały wyznaczającej obszar rewitalizacji i obszar zdegradowany (zob. art. 8–13 Ustawy) przez radę gminy. Uchwała jest aktem prawa miejscowego powszechnie wiążącym. Zawiera skutki i obowiązki dotyczące bezpośrednio wszystkich właścicieli i użytkowników nieruchomości objętych obszarem rewitalizacji (do których to obowiązków można zaliczyć możliwość ustanowienia na rzecz gminy prawa pierwokupu oraz możliwość wprowadzenia zakazu wydawania decyzji o warunkach zabudowy). Omawianą uchwałę można zaskarżyć do sądu administracyjnego. Bez podjęcia tej uchwały nie są możliwe dalsze działania związane z rewitalizacją.

Następnie w ustawie scharakteryzowano gminny program rewitalizacji. Od strony formalnej również uchwala go rada gminy (art. 14–24). Jednak program ten nie jest, tak jak uchwała w sprawie obszaru rewitalizacji, aktem prawa miejscowego powszechnie wiążącym, ale raczej pewną wizją, koncepcją dalszych działań (nie można jej więc zaskarżyć do sądu). Najważniejsze w tym programie będą propozycje przedsięwzięć rewitalizacyjnych, czyli faktyczna odpowiedź na pytanie, jak ograniczyć lub zlikwidować konkretnie występujące na danym obszarze rewitalizacji problemy społeczne, gospodarcze, środowiskowe, przestrzenno-funkcjonalne i techniczne.

Kolejne zawarte w ustawie o rewitalizacji rozwiązania to Specjalna Strefa Rewitalizacji (art. 25–36) oraz miejscowy plan rewitalizacji (art. 37f–37i znowelizowanej przez ustawę o rewitalizacji ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym). O tym, czy w danym konkretnym przypadku narzędzia te będą wykorzystywane, przesądzi gminny program rewitalizacji. Oba akty mają moc powszechnie wiążącą, podobnie jak uchwała wyznaczająca obszar rewitalizacji. Wyznaczenie Specjalnej Strefy Rewitalizacji pozwoli utrzymać w mocy w dłuższej perspektywie czasowej ograniczenia wprowadzone przez uchwałę wyznaczającą obszar rewitalizacji. Ponadto ustanowienie takiej strefy znacząco ułatwia usuwanie lokatorów z mieszkaniowego zasobu gminy, a także przeprowadzenie wywłaszczeń (w obu przypadkach chodzi o konsekwencje na stałe w celu ułatwienia realizacji przedsięwzięć rewitalizacyjnych).

Z kolei miejscowy plan rewitalizacji to specjalny rodzaj miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego. Może on zmuszać użytkowników przestrzeni do zaprzestania prowadzenia na konkretnych nieruchomościach działalności handlowej i usługowej (władze gminy uzyskują więc możliwość daleko idącej ingerencji w poszczególne działania). Inne ważne rozwiązanie, którego podstawy mogą być zawarte w planie, to umowa urbanistyczna. Polega ona na porozumieniu z inwestorem inwestycji komercyjnej, na podstawie którego uzyska on możliwość realizacji swojej inwestycji w zamian za wcześniejszą realizację zabudowy korzystnej dla gminy z punktu widzenia celów rewitalizacji (np. budynków mieszkalnych czy infrastruktury technicznej).

Osobna część ustawy o rewitalizacji została poświęcona partycypacji społecznej (art. 5–7). Obejmuje ona zarówno konsultacje społeczne, jak również tworzenie specjalnego organu doradczego – Komitetu Rewitalizacji.

Źródła:

http://www.urbanistyka.info/content/polityka-rozwoju-i-rewitalizacja-miast-w-polsce-na-tle-standard%C3%B3w-unijnych-w-zakresie-planow (dostęp: 17.09.2017).

http://uml.lodz.pl/rewitalizacja/gpr/ (dostęp: 17.09.2017).

Autor: Maciej J. Nowak