Studium ochrony wartości kulturowych

Studium ochrony wartości kulturowych miasta lub gminy jest jednym z opracowań wyjściowych – przedplanistycznych, zalecanym do opracowania przed sporządzeniem studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego gminy i miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego. 

Jest ponadto najważniejszym i kompletnym źródłem informacji niezbędnym do sporządzania właściwych zapisów dotyczących ochrony  zabytków w dokumentach planistycznych. Celem tego opracowania jest rozpoznanie zasobu zabytkowego na danym obszarze, zdiagnozowanie jego wartości i stanu zachowania, określenie wytycznych konserwatorskich, tj. zasad i zakresu jego ochrony, a także ustalenie zasad dopuszczalnych w nim przekształceń. Studium ochrony wartości kulturowych miasta/gminy nie jest opracowaniem obligatoryjnym, zalecanym jednak w różnych poradnikach i programach dotyczących ochrony zabytków jako materiał, który kompleksowo odnosi się do tej tematyki i ułatwia właściwe zarządzanie dziedzictwem kulturowym. Dlatego Studium stało się przedmiotem działań realizacyjnych wpisanych w Krajowy program ochrony zabytków i opieki nad zabytkami na lata 2014-2017 (cel 2, kierunek 4, zadanie 3) – Wsparcie samorządu terytorialnego przy tworzeniu dokumentów planistycznych poprzez opracowanie studiów ochrony wartości kulturowych….   

Studium ochrony wartości kulturowych miasta/gminy składa się z części tekstowej i odpowiadającej jej części rysunkowej oraz części ilustracyjnej. Powinno no zawierać:

CZĘŚĆ TEKSTOWA

I.  Podstawa opracowania.

•    materiały wyjściowe opracowania: podstawy prawne ochrony zabytków (w tym ochrona wynikająca z ustawowych form ochrony zabytków, z przepisów innych ustaw, prawa międzynarodowego, założeń polityki państwa, wojewódzkich, powiatowych, gminnych dokumentów strategicznych oraz planistycznych, obowiązujących na terenie objętym opracowaniem itp.).
•    materiały źródłowe: wszystkie materiały, które posłużyły do przeprowadzenia analiz rozwoju przestrzennego, określenia stanu zachowania i ustalenia zakresu ochrony, w tym zestawienia bibliograficzne, kartograficzne, ikonograficzne, opracowania publikowane, dokumentacje konserwatorskie, informacje o zapisach w dokumentach prawa lokalnego, dotyczących ochrony zabytków również w mpzp, które utraciły ważność, opis dokumentacji fotograficznej wykonanej w trakcie prac terenowych.
•    słownik pojęć zastosowanych w opracowaniu  (np. definicje stref ochrony  konserwatorskiej wraz z określeniem celów, dla jakich zostały ustanowione i zakresu ochrony, jaka na ich terenie ma obowiązywać).

II.  Zasób zabytkowy terenu objętego studium i jego waloryzacja.

•    rys historyczny – przedstawiony w formie kalendarium.
•   rozwój i analiza układu przestrzennego, tj. historia rozwoju przestrzennego; ocena stanu zachowania historycznej kompozycji przestrzenno-architektonicznej i jej waloryzacja; inwentaryzacja zasobów wraz z wykazem istniejących ustawowych form ochrony – w tym zabytki archeologiczne, wykaz obiektów ujętych w  gminnej ewidencji zabytków (w przypadku braku GEZ wojewódzkiej ewidencji), ochrona obszarowa w obowiązujących dokumentach prawa miejscowego, zdefiniowanie zagrożeń.
•    wartości niematerialne terenu objętego opracowaniem będące uzupełnieniem do ochrony dziedzictwa materialnego.

IV.   Wnioski konserwatorskie.

•    wnioski do ochrony zachowanych poszczególnych elementów historycznego zagospodarowania posiadających wartości zabytkowe, ze wskazaniem na ich opracowanie, w przypadku opracowania studium dla gmin wiejskich, osobno  dla poszczególnych jednostek osadniczych (wykaz obiektów typowych do objęcia ustawowymi formami ochrony, w tym zabytków archeologicznych, weryfikacja gminnej ewidencji zabytków, ustalenie zakresu ochrony obszarowej poprzez wyznaczenie stref ochrony konserwatorskiej).
•    wnioski do ochrony dziedzictwa niematerialnego.

CZĘŚĆ GRAFICZNA

Rysunki studium powinny stanowić jego integralna część i odzwierciedlać informacje zawarte w opisie zasobu zabytkowego, waloryzacji i wniosków do ochrony.

Plansza I. Inwentaryzacja zasobów dziedzictwa i elementów krajobrazu kulturowego ilustrująca:
•    etapy rozwoju przestrzennego,
•    rozwarstwienie chronologiczne obiektów oraz elementów historycznego zagospodarowania,
•    oznaczenie walorów krajobrazowych (dominant, osi kompozycyjnych, punktów i osi widokowych, panoram, ekspozycji, alei itp., a także innych obszarów objętych ochroną np. przyrodniczą, w przypadku opracowania studium dla gmin wiejskich, osobno dla poszczególnych jednostek osadniczych.

Plansza II. Wnioski konserwatorskie do ochrony  zachowanych elementów historycznego zagospodarowania, w tym ustalenia z zakresu ochrony zabytków niezbędne do uwzględnienia w dokumentach planistycznych. W przypadku opracowania studium dla gmin wiejskich, osobno dla poszczególnych jednostek osadniczych. Wnioski zawierają m.in.:
•    obiekty i obszary objęte ochroną i proponowane do objęcia ochroną, z rozróżnieniem na formy ochrony, z uściśleniem granic ochrony obszarów zabytkowych tam, gdzie decyzja o wpisie do rejestru zabytków tego nie precyzuje,
•    obiekty ujęte w gminnej ewidencji zabytków (w przypadku braku GEZ  wojewódzkiej ewidencji) oraz proponowane do ujęcia w tych ewidencjach,
•    granice stref ochrony konserwatorskiej oraz tereny wskazane do rewaloryzacji. W przypadku opracowania studium dla obszaru całej gminy zagadnienia konserwatorskie należy opracować na mapach poszczególnych jednostek osadniczych wchodzących w skład danej gminy.

Plansza III. Zagadnienia archeologiczne, uwzględniające:
•    lokalizacje stanowisk archeologicznych oraz granice proponowanych stref ochrony konserwatorskiej tych stanowisk (wnioski).

CZĘŚĆ ILUSTRACYJNA

•    Archiwalia i ikonografia.
•    Fotografie.

Przykładowe opracowanie studium ochrony wartości kulturowych:

Miasto Białogard: http://bip.bialogard.info/index.php?id=63655

Autor: Narodowy Instytut Dziedzictwa