Rola wojewódzkich konserwatorów zabytków w postępowaniu dotyczącym wykroczeń skierowanych przeciwko zabytkom

Zgodnie z art. 95 ust. 3 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami (dalej jako: u.o.z.o.z.) minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego lub wojewódzki konserwator zabytków może w sprawach ochrony zabytków, dziedzictwa kulturowego, w tym zbiorów publicznych, restytucji dóbr kultury, włączając w to zwrot dóbr kultury wyprowadzonych z naruszeniem prawa z terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, występować na prawach oskarżyciela publicznego w postępowaniu w sprawach o wykroczenia.

W przepisach u.o.z.o.z. stypizowano 11 wykroczeń:

— niezabezpieczenie zabytku w należyty sposób przed uszkodzeniem, zniszczeniem, zaginięciem lub kradzieżą (art. 110 u.o.z.o.z.);

— naruszanie zakazów lub ograniczeń obowiązujących na terenie parku kulturowego (art. 112 u.o.z.o.z.);

— nieinformowanie organów ochrony zabytków o określonych zdarzeniach odnoszących się do zabytku (art. 113 u.o.z.o.z.);

— niepowiadomienie o przywiezieniu zabytku na terytorium RP (art. 113a u.o.z.o.z.);

— uniemożliwianie lub utrudnianie dostępu do zabytku organowi ochrony zabytków (art. 114 u.o.z.o.z.);

— niezgłoszenie faktu odkrycia przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, iż jest on zabytkiem (art. 115 u.o.z.o.z.);

— niepowiadomienie o przypadkowym odkryciu przedmiotu, co do którego istnieje przypuszczenie, i jego niezabezpieczenie (art. 116 u.o.z.o.z.);

— prowadzenie prac, robót lub badań przy zabytku bez pozwolenia albo wbrew warunkom pozwolenia (art. 117 u.o.z.o.z.);

— umieszczanie bez pozwolenia na zabytku urządzenia technicznego, tablicy reklamowej lub urządzenia reklamowego (art. 118 u.o.z.o.z.);

— niewykonywanie zaleceń pokontrolnych (art. 119 u.o.z.o.z.);

— nieprowadzenie przez podmiot gospodarczy wyspecjalizowany w zakresie obrotu zabytkami na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej wbrew na nim obowiązkowi księgi ewidencyjnej zabytków przyjętych lub oferowanych do zbycia albo prowadzenie jej w sposób nierzetelny lub niezgodny z prawdą (art. 119a u.o.z.o.z.).

Należy przy tym zwrócić uwagę, że nowelą u.o.z.o.z. z 2017 r. zmieniona została kwalifikacja prawna czynów wskazanych w art. 113, 113a, 117 i 119 i od 1 stycznia 2018 r. stały się one deliktem administracyjnym zagrożonym sankcją w postaci kary pieniężnej. Wskazane przepisy zostaną uchylone dopiero z dniem 1 stycznia 2024 r. Nie oznacza to jednak, że ustawodawca dopuścił podwójne karanie za ten sam czyn, albowiem uprzednie prawomocne ukaranie sprawcy za wykroczenie stanowi przeszkodę do zastosowania wobec niego kary pieniężnej według przepisów o odpowiedzialności administracyjnej, a uprzednie nałożenie ostateczną decyzją administracyjną kary pieniężnej jest okolicznością wyłączającą orzekanie w postępowaniu w sprawach o wykroczenia[1].

Wskazane wykroczenia można podzielić ze względu na przedmiot przestępstwa na czyny możliwe do popełnienia jedynie przez posiadacza lub właściciela zabytku (wykroczenia indywidualne), wskazane w art. 110, 113 i 113a u.o.z.o.z., oraz te czyny, w których sprawcą może być każdy (wykroczenia powszechne), wymienione w art. 111, 112, 114‒119.

Zgodnie z art. 120 u.o.z.o.z. orzekanie w sprawach określonych w art. 110‒119 u.o.z.o.z. następuje na podstawie przepisów kodeksu postępowania w sprawach o wykroczenia (dalej jako: K.P..). Jak podkreśla się w literaturze, zapis ten ma jedynie znaczenie porządkujące, ponieważ skoro czyny stypizowane w art. 110‒119 u.o.z.o.z. są wykroczeniami, to oczywiste jest, iż postępowanie w stosunku do tych czynów toczyć się będzie na podstawie przepisów K.P.W. [2].

Realizując swoje uprawnienia jako oskarżyciela publicznego, wojewódzki konserwator zabytków (dalej jako: WKZ) może występować na podstawie art. 57 K.P.W. z wnioskiem o ukaranie sprawcy ww. wykroczeń. Zgodnie z art. 57 § 2 K.P.W. wniosek o ukaranie powinien zawierać:

• imię i nazwisko oraz adres obwinionego, a także inne dane niezbędne do ustalenia jego tożsamości;
• określenie zarzucanego obwinionemu czynu ze wskazaniem miejsca, czasu, sposobu i okoliczności jego popełnienia;
• wskazanie dowodów;
• imię i nazwisko oraz podpis sporządzającego wniosek, a także jego adres, gdy wniosek pochodzi od pokrzywdzonego.

W przypadku wniosku o ukaranie składanego przez oskarżyciela publicznego powinien on ponadto zawierać wskazanie:

• przepisów, pod które zarzucany czyn podpada;
• miejsca zatrudnienia obwinionego oraz, w miarę możności, danych o jego warunkach materialnych, rodzinnych i osobistych;
• wysokości wyrządzonej szkody;
• pokrzywdzonych, o ile takich ujawniono;
• stanowiska osoby sporządzającej wniosek;
• sądu właściwego do rozpoznania sprawy;
• danych dotyczących uprzedniego skazania obwinionego za podobne przestępstwo lub wykroczenie, jeżeli oskarżyciel powołuje się na tę okoliczność.

Do wniosku o ukaranie oskarżyciel publiczny dołącza materiały czynności wyjaśniających lub postępowania przygotowawczego, a także do wiadomości sądu — adresy świadków i pokrzywdzonych oraz po jednym odpisie wniosku dla każdego z obwinionych.

Występując z wnioskami o ukaranie, WKZ powinien pamiętać, że odpowiedzialności za wykroczenie podlega ten tylko, kto popełnia czyn społecznie szkodliwy, zabroniony przez ustawę obowiązującą w czasie jego popełnienia pod groźbą kary aresztu, ograniczenia wolności, grzywny do 5000 złotych lub nagany, a nie popełnia wykroczenia sprawca czynu zabronionego, jeżeli nie można mu przypisać winy w czasie czynu [3].

[1] K. Zalasińska, Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz, Warszawa 2020, s. 334.

[2] J. Sobczak, Ochrona prawnokarna dóbr kultury, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” 2009, nr 3, s. 31.

[3] Zgodnie z art. 1 ustawy z dnia 20 maja 1971 r. – Kodeks wykroczeń (Dz.U. Nr 109, poz. 756).

Źródła

Jakubowski O., Stosowanie przepisów o wykroczeniach z ustawy ochronie zabytków i opiece nad zabytkami w ochronie zabytków ruchomych wpisanych do rejestru. Ochrona polskich zabytków ruchomych w nowej rzeczywistości europejskiej, [w:] Prawna ochrona dziedzictwa kulturowego, red. W. Szafrański, K. Zalasińska, Poznań 2009.

Sobczak J., Ochrona prawnokarna dóbr kultury, „Środkowoeuropejskie Studia Polityczne” 2009, nr 3.

Zalasińska K., Ustawa o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Komentarz, Warszawa 2020.

Źródła prawne

Ustawa z dnia 20 maja 1971 r. Kodeks wykroczeń (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 2008 ze zm.).

Ustawa z dnia 24 sierpnia 2001 r. – Kodeks postępowania w sprawach o wykroczenia (tekst jedn. Dz.U. z 2021 r. poz. 457 ze zm.).

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jedn. Dz. U. z 2021 r. poz. 710 ze zm.).

Autorzy: Katarzyna Zalasińska, Olgierd Jakubowski [aktualizacja: Jacek Brudnicki; stan prawny na 31.07.2021 r.]