Program dotacyjny „Ochrona zabytków” ministra kultury i dziedzictwa narodowego

Artykuł prezentuje wybrane programy ministra kultury i dziedzictwa narodowego ze szczegółowym omówieniem programu „Ochrona zabytków”, którego celem jest zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego poprzez dofinansowanie prac przy zabytkach. Artykuł omawia zasady związane z udzielaniem dotacji, niezbędne załączniki oraz terminy składania wniosków do Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego.

Programy ministra kultury i dziedzictwa narodowego należą do podstawowych działań ministerstwa, mających na celu wspieranie działalności kulturalnej w Polsce. W ramach licznych programów dofinansowywane są zadania z zakresu kultury o charakterze projektowym; nie jest możliwe finansowanie stałej działalności kulturalnej podmiotów. Na rok 2020 ogłoszone programy ministerstwa w obszarze dziedzictwa kulturowego dotyczą m.in. takich zadań jak: ochrona zabytków, infrastruktura kultury, ochrona zabytków archeologicznych, wspieranie działań muzealnych czy kultura ludowa i tradycyjna (więcej na stronie https://www.gov.pl/web/kultura/programy-mkidn-2020).

Programy MKiDN są skierowane do instytucji kultury, organizacji pozarządowych, instytucji filmowych, szkół i uczelni wyższych, jednostek samorządu terytorialnego, podmiotów gospodarczych, kościołów i związków wyznaniowych oraz ich osób prawnych. Osoby fizyczne nie są uprawnione do składania wniosków do ministerstwa, poza jednym programem – „Ochrona zabytków”. W efekcie jest to najbardziej znany i dostępny program dla właścicieli i posiadaczy zabytków wpisanych indywidualnie do rejestru zabytków. O dofinansowanie w ramach tego programu nie mogą się natomiast ubiegać państwowe instytucje kultury, szkoły publiczne oraz uczelnie wyższe, uczelnie artystyczne oraz inne podmioty, o których mowa w art. 72 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz nie kwalifikują się tu zadania, które są współfinansowane ze środków europejskich.

Cele programu „Ochrona zabytków”

Strategicznym celem programu „Ochrona zabytków” jest zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, realizowane poprzez konserwację i rewaloryzację zabytków nieruchomych i ruchomych oraz ich udostępnianie na cele publiczne. Finansowane są zadania prowadzące do zabezpieczenia, zachowania i utrwalenia substancji zabytku, natomiast nie mogą uzyskać dofinansowania projekty zakładające adaptację, przebudowę obiektów zabytkowych lub ich znaczącą rekonstrukcję. Duży nacisk kładziony jest na dofinansowanie prac przy obiektach najbardziej zagrożonych oraz zabytkach najcenniejszych – wpisanych na Listę światowego dziedzictwa kulturalnego i przyrodniczego UNESCO, uznanych za pomniki historii oraz tych, które przedstawiają wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową. Istotnym celem programu jest również zwrócenie uwagi na obiekty mające szczególne znaczenie dla dziedzictwa kulturowego – zarówno w kontekście ogólnoświatowym, jak i lokalnym, gdzie pełnią ważną rolę nośnika historii i tradycji.

Złożenie wniosku po terminie określonym w regulaminie jest błędem formalnym i powoduje jego odrzucenie.

Ważne daty – terminy naboru

„Ochrona zabytków” to roczny program cykliczny, realizowany od wielu lat. Terminy naboru wniosków wynikają z rozporządzenia ministra kultury – są stałe i zwykle są dwa. Przy czym należy zaznaczyć, że w przypadku wyczerpania budżetu po zakończeniu I naboru minister może odwołać II nabór do programu. Wnioski można składać do 31 października roku poprzedzającego przeprowadzenie prac przy zabytku lub do 31 marca roku, w którym dotacja celowa ma być udzielona w przypadku dofinansowania prac przy zabytku wpisanym do rejestru, które zostaną przeprowadzone lub które zostały wykonane w okresie 3 lat poprzedzających rok złożenia wniosku.

Terminy te nie dotyczą sytuacji kryzysowych w zabytkach – jeżeli prace są konieczne ze względu na uszkodzenie tego zabytku w następstwie pożaru, wybuchu, wstrząsu sejsmicznego, silnego wiatru, intensywnych opadów atmosferycznych, osuwiska ziemi, powodzi, katastrofy budowlanej lub innego nagłego zdarzenia o podobnym przebiegu, które wystąpiło w okresie 6 miesięcy przed dniem złożenia wniosku.

Kilka słów o finansowaniu dotacji

Kwoty z budżetu państwa przeznaczane na ten program są zróżnicowane, w ostatnich latach przekraczają 100 milionów złotych. Prognozowany budżet programu w roku 2020 wynosi 113 833 000 zł.

Standardowe dofinansowanie może być udzielone w wysokości do 50 proc. nakładów koniecznych. Od tej reguły istnieją jednak wyjątki wynikające z artykułu 78 ust. 2 i 3 Ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, które umożliwiają udzielenie dofinansowania w kwocie do 100 proc. nakładów koniecznych.

Minimalna kwota dofinansowania to 25 000 złotych, ale w uzasadnionych wypadkach minister może podjąć decyzję o dofinansowaniu w kwocie niższej od minimalnej kwoty.

Finansowanie ze środków programu może dotyczyć wyłącznie prac uznanych za koszty kwalifikowane  – są one ujęte w artykule 77 ustawy o ochronie zabytków oraz wskazane w załączniku nr 2 do regulaminu. Uwaga – koszty niekwalifikowane to między innymi doposażenie zabytku w nowe instalacje – na przykład centralnego ogrzewania lub remont istniejących (z wyłączeniem wskazanych w art. 77 ustawy), doposażenie w nowe urządzenia techniczne (np. windy), docieplenie zabytku.

W regulaminie programu uregulowane są również zasady dotyczące podatku VAT – w kosztorysie zadania uwzględnia się wyłącznie koszty niezbędne dla realizacji tego zadania. Nie może w nim być uwzględniona kwota podatku od towarów i usług (VAT), którą podatnik ma prawo odzyskać lub rozliczyć w deklaracjach składanych do Urzędu Skarbowego.

Proponuję wersję: którą podatnik ma prawo odzyskać lub rozliczyć w deklaracjach składanych do Urzędu Skarbowego.

Na jakiego rodzaju zadania można składać wnioski

W ramach programu można ubiegać się o dofinansowanie następujących rodzajów zadań:

• prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków oraz zabytków rejestrowych, wpisanych na Listę światowego dziedzictwa UNESCO oraz uznanych za pomnik historii (dotyczy wpisów indywidualnych oraz obszarowych), planowanych do przeprowadzenia w roku udzielenia dofinansowania;
• prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków przeprowadzonych w okresie trzech lat poprzedzających rok złożenia wniosku (po wykonaniu wszystkich prac lub robót określonych w pozwoleniu wydanym przez wojewódzkiego konserwatora zabytków) oraz dla zabytków rejestrowych, wpisanych na Listę światowego dziedzictwa UNESCO oraz uznanych za pomnik historii (dotyczy wpisów indywidualnych oraz obszarowych)

Uwagi techniczne dotyczące składania wniosku i załączników

Jeden wnioskodawca może złożyć maksymalnie dwa wnioski w programie.

Jedynym dopuszczalnym sposobem złożenia wniosku jest zrobienie tego z poziomu konta w Elektronicznym Biurze Obsługi Interesanta (EBOI), w związku z czym wnioskodawca – o ile takiego konta nie ma – musi je założyć – https://esp.mkidn.gov.pl/

Wnioskodawcy używający bezpiecznego podpisu elektronicznego przesyłają wniosek wraz ze zdjęciami poprzez system EBOI. Wnioskodawcy, którzy nie posiadają podpisu kwalifikowanego muszą dostarczyć potwierdzenie złożenia wniosku. Jest to jedyny wymagany dokument papierowy, który należy przekazać do instytucji zarządzającej na etapie naboru. Potwierdzenie złożenia wniosku to formularz, który po przesłaniu wniosku w systemie EBOI generowany jest automatycznie; należy go wydrukować i podpisać (pamiętając, aby zrobiły to osoby upoważnione w jednostce).

W trakcie trwania naboru wnioskodawcy mogą składać korekty i uzupełnienia do wniosku.

Konieczne jest dokładne zapoznanie się z regulaminem programu i wytycznymi, gdyż nieuwzględnienie we wniosku wymogów określonych w tych dokumentach może być błędem formalnym i skutkować odrzuceniem wniosku. Regulamin precyzuje, co uznaje się za uchybienia formalne (przy czym dopuszcza możliwość poprawienia i uzupełnienia wniosku w terminie 7 dni) oraz co jest błędem formalnym.

Najczęściej pojawiające się błędy to:

• Złożenie wniosku na zadanie niezgodne z zakresem kwalifikujących się zadań określonym w regulaminie programu, np. złożenie wniosku na sporządzenie ekspertyz, badań, dokumentacji, programów lub projektów, niebędących częścią prowadzonych prac przy obiekcie. Wykonywanie dokumentacji konserwatorskiej może stanowić koszty kwalifikowane jedynie w przypadku, gdy są one częścią konkretnych prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych bądź wynikają z prowadzonych prac i są wykonywane po dacie podpisania umowy o dotację.
• Złożenie wniosku po terminie określonym w regulaminie.
• Złożenie wniosku przez podmiot niewskazany jako uprawniony do składania wniosków w regulaminie programu, na przykład złożenie wniosku przez kierownika jednostki budżetowej, której organem stanowiącym jest jednostka samorządu terytorialnego.

W niektórych przypadkach niedostosowanie się do wymogów instytucji zarządzającej programem – Departamentu Ochrony Zabytków, może zostać uznane za uchybienie formalne (a więc będzie wymagało korekt i uzupełnień) lub też może utrudnić prawidłową ocenę wniosku. Jednym z takich problemów, który pojawia się przy ocenie wniosków, są nieprawidłowo przygotowane załączniki, szczególnie zdjęcia obiektu będącego przedmiotem zadania. Stąd regulamin określa szczegółowe wytyczne w tym temacie, np. ilość zdjęć (od 5 do 15 o maksymalnej objętości 5 MB) w formatach jpg, tiff lub png. Zdjęcia muszą być dobrej jakości i dokumentować aktualny stan (maksymalnie do 3 miesięcy wstecz) techniczny całości obiektu oraz tej części, przy której prowadzone będą/były prace. Nie są brane pod uwagę zdjęcia dokumentacji, skany zdjęć lub dokumentacji, ekspertyz, opinii itp. Dotyczy to także zabytków ruchomych, jeżeli składany jest na przykład wniosek na prace przy obrazie znajdującym się we wnętrzu, to należy załączyć również zdjęcie budynku, w którym się on znajduje. Zdjęcia od ogółu do szczegółu należy także wykonać w trakcie prac i po zakończeniu zadania – jest to bowiem jeden z elementów niezbędnych do prawidłowego rozliczenia dotacji.

Źródła:

Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tekst jednolity, Dz.U. 2018 poz. 2067).

Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 16 sierpnia 2017 r. w sprawie dotacji celowej na prace konserwatorskie lub restauratorskie przy zabytku wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz.U. poz. 1674).

Zarządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 27 września 2019 r. w sprawie wytycznych do programu „Ochrona zabytków”, Dz. Urz. MKiDN poz. 93.

Regulamin programu „Ochrona zabytków” Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego

Iwona Solisz