Postępowanie egzekucyjne w zakresie zapewnienia wykonania decyzji wydawanych przez organy ochrony zabytków

Postępowanie egzekucyjne prowadzone jest na podstawie przepisów ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji (tekst jedn. Dz.U. z 2020 r. poz. 1427 ze zm.; dalej jako: u.p.e.a.). Obowiązki wynikające z decyzji wojewódzkiego konserwatora zabytków, z wyjątkiem decyzji wymierzających administracyjną karę pieniężną, wydawanych na podstawie art. 107a–e ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (dalej jako: u.o.z.o.z.) mają charakter niepieniężny. 

Wojewódzki konserwator zabytków (dalej jako: WKZ) występuje w roli wierzyciela, tj. podmiotu uprawnionego do żądania wykonania obowiązku lub jego zabezpieczenia w administracyjnym postępowaniu egzekucyjnym lub zabezpieczającym. Zobowiązanym będzie natomiast osoba fizyczna, osoba prawna albo jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, która nie wykonała w terminie obowiązku o charakterze pieniężnym lub niepieniężnym. W razie uchylania się zobowiązanego od wykonania obowiązku wierzyciel powinien podjąć czynności zmierzające do zastosowania środków egzekucyjnych. WKZ powinien stosować środki egzekucyjne, które prowadzą bezpośrednio do wykonania obowiązku, a spośród kilku takich środków – te najmniej uciążliwe dla zobowiązanego (zasada celowości postępowania egzekucyjnego). Może on sięgnąć więc do następujących środków egzekucyjnych dotyczących obowiązków o charakterze niepieniężnym:

• grzywna w celu przymuszenia,
• wykonanie zastępcze,
• odebranie rzeczy ruchomej, odebranie nieruchomości,
• opróżnienie lokali i innych pomieszczeń,
• przymus bezpośredni.

W praktyce w odniesieniu do decyzji wojewódzkiego konserwatora zabytków w grę wchodzi sięgnięcie do dwóch środków egzekucyjnych. W pierwszej kolejności jest to grzywna w celu przymuszenia (art. 119–126 u.p.e.a.), a następnie wykonanie zastępcze (art. 127–135 u.p.e.a.). Stosowanie środka egzekucyjnego jest niedopuszczalne, gdy egzekwowany obowiązek o charakterze pieniężnym lub niepieniężnym został wykonany albo stał się bezprzedmiotowy. Jeżeli więc w toku postępowania egzekucyjnego zobowiązanie zostanie wykonane, postępowanie to podlega umorzeniu.

Właściwość miejscową organu egzekucyjnego w egzekucji obowiązków o charakterze niepieniężnym wynikających z decyzji WKZ określana jest według miejsca położenia zabytku.

Etapy postępowania egzekucyjnego:

1. Przesłanie zobowiązanemu upomnienia przez wierzyciela

Przed podjęciem czynności zmierzających do zastosowania środków egzekucyjnych wierzyciel może podejmować działania informacyjne wobec zobowiązanego, zmierzające do dobrowolnego wykonania przez niego obowiązku. Wojewódzki konserwator zabytków powinien więc poinformować zobowiązanego o zamiarze skierowania do egzekucji administracyjnej sprawy niewykonania obowiązku wynikającego z decyzji.

2. Wystawienie tytułu wykonawczego

Organ egzekucyjny wszczyna egzekucję administracyjną na wniosek wierzyciela i na podstawie wystawionego przez niego tytułu wykonawczego. Ponieważ WKZ jest wierzycielem i jednocześnie organem egzekucyjnym, przystępuje on z urzędu do egzekucji na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego przez siebie.

3. Wszczęcie postępowania

Wszczęcie egzekucji administracyjnej następuje z chwilą:

• doręczenia zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego lub
• doręczenia dłużnikowi zajętej wierzytelności zawiadomienia o zajęciu wierzytelności lub innego prawa majątkowego, jeżeli to doręczenie nastąpiło przed doręczeniem zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego.

Wraz z doręczeniem zobowiązanemu odpisu tytułu wykonawczego otwiera się możliwość wniesienia zarzutów przez zobowiązanego w terminie 7 dni (art. 33 u.p.e.a.). W razie potwierdzenia ich słuszności postępowanie egzekucyjne podlega umorzeniu.

4. Czynności procesowe (dowodowe i orzecznicze) oraz czynności wykonawcze organu egzekucyjnego

Grzywna w celu przymuszenia

1. Grzywnę w celu przymuszenia nakłada się, gdy egzekucja dotyczy spełnienia przez zobowiązanego obowiązku znoszenia lub zaniechania albo obowiązku wykonania czynności, a w szczególności czynności, której z powodu jej charakteru nie może dokonać za zobowiązanego inna osoba.
2. Grzywna w celu przymuszenia może być nakładana zarówno na osoby fizyczne, jak i osoby prawne, a także na jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej.
3. Wysokość grzywny określana jest na podstawie art. 121 u.p.e.a.
4. Grzywnę w celu przymuszenia nakłada organ egzekucyjny, który doręcza zobowiązanemu:

— odpis tytułu wykonawczego zgodnie z art. 32 u.p.e.a.;

— postanowienie o nałożeniu grzywny.

1. Postanowienie o nałożeniu grzywny powinno zawierać:

— wezwanie do uiszczenia nałożonej grzywny w oznaczonym terminie, z pouczeniem, że w przypadku nieuiszczenia grzywny w terminie zostanie ona ściągnięta w trybie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych;

— wezwanie do wykonania obowiązku określonego w tytule wykonawczym w terminie wskazanym w postanowieniu, z zagrożeniem, że w razie niewykonania obowiązku w terminie będą nakładane dalsze grzywny w tej samej lub wyższej kwocie, a w przypadku obowiązku wynikającego z przepisów prawa budowlanego lub z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy będzie orzeczone wykonanie zastępcze.

1. Zobowiązanemu służy prawo zgłoszenia zarzutów i wniesienia zażalenia w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego (art. 33 i 34 u.p.e.a.) oraz prawo wniesienia zażalenia na postanowienie o nałożeniu grzywny.

Wykonanie zastępcze

1. Wykonanie zastępcze stosuje się, gdy egzekucja dotyczy obowiązku wykonania czynności, którą można zlecić innej osobie do wykonania za zobowiązanego i na jego koszt.
2. W celu zastosowania tego środka egzekucyjnego wojewódzki konserwator zabytków doręcza zobowiązanemu:

— odpis tytułu wykonawczego zgodnie z art. 32 u.p.e.a.;

— postanowienie, że obowiązek objęty tytułem wykonawczym zostanie w trybie postępowania egzekucyjnego wykonany zastępczo za zobowiązanego przez inną osobę, na jego koszt i niebezpieczeństwo.

1. Postanowienie zawiera również wskazanie przybliżonego kosztu wykonania zastępczego. W postanowieniu o zastosowaniu wykonania zastępczego organ egzekucyjny może wezwać zobowiązanego do wpłacenia w oznaczonym terminie określonej kwoty tytułem zaliczki na koszty wykonania zastępczego, z pouczeniem, że w przypadku niewpłacenia kwoty w tym terminie zostanie ona ściągnięta w trybie egzekucji administracyjnej należności pieniężnych. W postanowieniu o zastosowaniu wykonania zastępczego organ egzekucyjny może również nakazać zobowiązanemu dostarczenie posiadanej dokumentacji, a także posiadanych materiałów i środków przewozowych niezbędnych do zastępczego wykonania egzekwowanej czynności, z zagrożeniem zastosowania odpowiednich środków egzekucyjnych w razie uchylenia się zobowiązanego od dostarczenia tych dokumentów, materiałów i środków przewozowych.
2. Zobowiązanemu służy prawo zgłoszenia zarzutów i wniesienia zażalenia w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego (art. 33 i 34 u.p.e.a.) oraz prawo wniesienia zażalenia na postanowienie o zastosowaniu wykonania zastępczego.

Zgodnie z art. 49 ust. 3 u.o.z.o.z. w przypadku wykonania zastępczego prac konserwatorskich lub robót budowlanych przy zabytku nieruchomym wojewódzki konserwator zabytków wydaje decyzję określającą wysokość wierzytelności Skarbu Państwa z tytułu wykonania zastępczego tych prac lub robót, ich zakres oraz termin wymagalności tej wierzytelności. Wierzytelność Skarbu Państwa z tytułu wykonania zastępczego prac konserwatorskich lub robót budowlanych przy zabytku nieruchomym podlega zabezpieczeniu hipoteką przymusową na tej nieruchomości, na wniosek WKZ, na podstawie decyzji, o której mowa w ust. 3. Jeżeli nieruchomość nie posiada księgi wieczystej, zabezpieczenie może być dokonane przez złożenie wniosku i decyzji do zbioru dokumentów.

Autorzy: Katarzyna Zalasińska, Olgierd Jakubowski [aktualizacja: Jacek Brudnicki; stan prawny na 31.07.2021 r.]