Pawilon Czterech Kopuł, czyli Sztuka Nowoczesna w zabytkowym otoczeniu

Projekt „Rewaloryzacja i przebudowa budynku Pawilonu czterech kopuł na cele wystawiennicze Muzeum Narodowego we Wrocławiu” był współfinansowany przez Unię Europejską w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko 2007–2013. Przebudowę rozpoczęto dość późno, bo w 2013 roku, a otwarcie nastąpiło w drugiej połowie 2015. Budynek jest fascynujący za sprawą swojego otoczenia, konstrukcji i głównego twórcy, architekta i artysty – Hansa Poelziga.

Kontekst

Pisząc o Pawilonie Czterech Kopuł we Wrocławiu, trzeba pokazać cały kontekst urbanistyczny, w jakim się znajduje. Powstał na terenach wystawowych we Wrocławiu, wówczas mieście Breslau, w sąsiedztwie jednego z najwspanialszych dzieł sztuki inżynierskiej, a mianowicie Hali Stulecia, autorstwa Maksa Berga. Budynek Hali był pierwszym, który prześcignął rozmiarami kopuły budynek Panteonu w Rzymie. Wystawa Stulecia, zorganizowana z okazji setnej rocznicy zwycięstwa Prus nad Napoleonem, została otwarta w 1913 roku, ale prace nad projektem Hans Poelzig rozpoczął w 1911 roku. W budynku znalazło się 56 pomieszczeń wystawowych. Konstrukcja została wykonana z żelaza i betonu, nawet tynk na ścianach uzyskał strukturę i kolorystykę, która miała nawiązywać do surowości głównych materiałów konstrukcyjnych. W części centralnej znajdował się otwarty dziedziniec, co miało współgrać z ogrodem okalającym tereny wystawowe.

Wewnątrz pawilonów pokazano eksponaty związane ze sprzymierzonymi wojskami oraz wielką panoramę Wrocławia z 1813 roku. Sam architekt nie został zaproszony na otwarcie wystawy. Przed drugą wojną światową pawilon pełnił funkcję wystawienniczą. W okresie powojennym pawilon był jednym z miejsc ekspozycyjnych Wystawy Ziem Odzyskanych zorganizowanej w 1948 roku, a następnie był wykorzystywany przez Wytwórnię Filmów Fabularnych. Kręcono w nim m.in. Rękopis znaleziony w Saragossie Wojciecha Jerzego Hasa, Nóż w wodzie Romana Polańskiego czy Popiół i diament Andrzeja Wajdy. Po zamknięciu wytwórni budynek popadał w ruinę, nie miał swojego użytkownika i właściciela aż do 2009 roku, kiedy to został przekazany Muzeum Narodowemu we Wrocławiu. Od 25 czerwca 2016 roku w Pawilonie Czterech Kopuł działa Muzeum Sztuki Współczesnej. Odrestaurowanie Pawilonu Czterech Kopuł, przywrócenie mu dawnej świetności i otwarcie dla publiczności stanowiło wyjątkowy moment w życiu tego obiektu, tym bardziej że został uznany za pomnik historii i w 2006 roku wraz z kompleksem Hali Stulecia wpisano go na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego UNESCO.

Przebieg

W 2006 roku cały kompleks wraz z Halą Stulecia został wpisany na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO, a w 2009 roku przekazano pawilon Muzeum Narodowemu we Wrocławiu i tak rozpoczęła się batalia o jego drugie życie. Uzyskano dofinansowanie ze środków unijnych i w 2013 roku rozpoczęły się prace remontowe. Prace trwały dwa lata i nie zabrakło w trakcie ich wykonywania niespodzianek, takich jak dodatkowe fundamenty nieujęte na planach czy pęknięta północna kopuła (została ona wzmocniona przez naklejenie specjalistycznych taśm z włókna węglowego, a następnie pokrycie uszkodzenia miedzią). W wyniku kwerendy ikonograficznej odtworzono kolorystykę ścian zewnętrznych. Starano się pieczołowicie odrestaurować całą przestrzeń wystawową, ale żeby uzyskać dodatkową powierzchnię dla Muzeum Narodowego przeszklono dziedziniec. Nowo powstała konstrukcja pozwoliła na uzyskanie dodatkowych 6250 m² powierzchni wystawienniczej. Konstrukcja ta do dziś budzi emocje, gdyż stanowi zaprzeczenie idei autora projektu Hansa Poelziga, polegającej na włączeniu w budynek przestrzeni zewnętrznej – ogrodowej. Kolorem dominującym we wnętrzach jest biel i tak pomalowano również elementy zadaszenia dziedzińca. Jest on poddawany krytyce, gdyż cała przestrzeń straciła wcześniejszą lekkość. Muzeum zyskało natomiast dodatkową przestrzeń, gdzie mogą być organizowane różne wydarzenia, a przede wszystkim eksponowane wspaniałe zbiory polskiej sztuki nowoczesnej.

Finansowanie

Dofinansowanie na projekt „Rewaloryzacja i przebudowa budynku Pawilonu Czterech Kopuł na cele wystawiennicze Muzeum Narodowego we Wrocławiu” uzyskano ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko, działanie: XI.1. Ochrona i zachowanie dziedzictwa kulturowego o znaczeniu ponadregionalnym. Wartość projektu wynosiła 84 295 302,30 zł, w tym dofinansowanie z Unii Europejskiej wyniosło 52 814 699,81 zł, resztę stanowiły środki budżetowe – Urzędu Marszałkowskiego Województwa Dolnośląskiego.

Efekty

W rezultacie prac remontowych odtworzono 13 tys. m² elewacji, uzyskano dodatkową przestrzeń wystawienniczą pod dachem liczącą ponad 6250 m². Prace remontowe ukończono w czerwcu 2015 roku. W trakcie robót budowlanych kopuły pokryto miedzią, wewnątrz wyburzono wtórne wygrodzenia, m.in. ścianki działowe, wywieziono 5 tys. m³ gruzu. Budynek został przystosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. We wrocławskim Muzeum Narodowym znajdowało się około 20 tys. różnych eksponatów tworzących spójną kolekcję polskiej i obcej sztuki współczesnej, niestety Muzeum Narodowe dysponowało jedynie powierzchnią około 2 tys. m².

Pawilon Czterech Kopuł jest miejscem, gdzie przynajmniej część z tych zbiorów udało się wyeksponować. W parku okalającym pawilon powstała plenerowa galeria rzeźby. Od 25 czerwca 2016 roku w Pawilonie Czterech Kopuł działa Muzeum Sztuki Współczesnej – Oddział Muzeum Narodowego we Wrocławiu.

W odresturowanym Pawilonie Czterech Kopuł na białych ścianach eksponowane są dzieła m.in. Magdaleny Abakanowicz, Pawła Althamera, Mirosława Bałki, Stanisława Fijałkowskiego, Władysława Hasiora, Tadeusza Kantora, Katarzyny Kozyry, Jana Lebensteina, Jerzego Nowosielskiego i Aliny Szapocznikow. W przestrzeni pawilony organizowane są liczne wydarzenia edukacyjne i kulturalne: konkursy, lekcje muzealne, warsztaty rodzinne, wystawy czasowe. Muzeum pełni wyjątkową funkcję nie tylko w skali miasta czy regionu, prezentowana jest w nim powojenna sztuka polska, sama w sobie unikalna, zaprezentowana w nowoczesnych, białych wnętrzach. W 2016 roku wystawę zwiedziło  117 tys. osób.

Strona internetowa: http://pawilonczterechkopul.pl/pl/.

Autor: Barbara Kozłowska