Park Nauki Torus w Ciechanowie jako przestrzeń inkluzji kulturowej

Park Nauki Torus – obiekt i funkcje

Poniższy artykuł to studium przypadku Parku Nauki Torus w Ciechanowie jako przestrzeni inkluzji kulturowej, włączającej osoby z niepełnosprawnościami w różnym wieku. Działalność parku jest analizowana w kontekście postulatu inkluzji kulturowej osób z niepełnosprawnościami. Badania terenowe zostały przeprowadzone zgodnie z metodą studium przypadku według Roberta Yina (2015) oraz badań etnograficznych Jamesa Spradleya (2016a; 2016b). Rozumienie inkluzji kulturowa – kluczowego wyrażenie zawartego w tytule tekstu – zostało przyjęte za UNESCO:

Park Nauki Torus w Ciechanowie jest miejscem o założonej szeroko rozumianej inkluzji społecznej oraz kulturowej, o czym informuje w pierwszych słowach opis na stronie internetowej parku. Jest to miejsce przeznaczone dla wszystkich bez względu na wiek, wykształcenie oraz sprawność lub niepełnosprawność. Park Nauki Torus ma w założeniu cel aktywizacji widzów w kierunku uczenia się całożyciowego (lifelong learning), poprzez samodzielne doświadczanie nauki i kontaktu z dziedzictwem. Wizja instytucji została sformułowana następująco:

Dane powyższe wskazują, że oprócz pobudzania zainteresowania naukami ścisłymi, istotnym celem jest również promowanie regionu Mazowsza oraz dziedzictwa kulturowego miasta Ciechanowa. Analizowane centrum nauki, rozumiane jest w niniejszym artykule jako miejsce w założeniu interdyscyplinarne, gdyż łączy dyscypliny nauk ścisłych oraz sztukę a także stanowi połączenie nauki, kultury i sztuki. Aktywność placówki skoncentrowana jest na trzech grupach odbiorów, w które wpisują się dzieci, młodzież lub osoby dorosłe z niepełnosprawnościami. Są to grupy: dzieci i młodzież w wieku 7-18 roku życia (rozumiani jako dzieci i młodzież szkolna), rodziny z dziećmi (w tym również seniorzy) oraz dorośli zainteresowani naukami ścisłymi. Park Nauki Torus na drodze edukacji pozaformalnej, udostępniania narzędzi i pomocy dydaktycznych pełni wspierającą rolę dla systemu edukacji formalnej. Dane ze strony internetowej centrum wskazują, że rolą Parku Nauki Torus jest wzbogacanie oferty edukacji formalnej. Kluczowym celem sprecyzowanym przez organizatorów jest rozbudzanie motywacji do uczenia się, ale i zainteresowań dyscyplinami zwłaszcza nauk ścisłych, ale i dziedzictwem kulturowym i kulturą. Działania Parku Nauki Torus obejmują wystawiennictwo i stałe kolekcje eksponatów oraz organizowanie imprez kulturalnych, okolicznościowych, warsztatów, półkolonii i innych imprez aktywizujących partycypację społeczności lokalnej. Kolekcje i eksponaty wystawowe stanowią estetyczne, interdyscyplinarne oraz kinestetyczne obiekty, które oprócz obserwowania można i należy dotykać wprawiać w ruch i działanie. Sale ekspozycyjne zawierają obiekty łączące fizykę, technikę z historią miasta Ciechanowa, czyli Zamkiem Książąt Mazowieckich, pochodzącym z 1355 roku oraz zbiornikiem wodnym, zwanym w Ciechanowie wieżą ciśnień, wybudowaną w latach 70. XX wieku. Co ciekawe, zbiornik wieży ciśnień nigdy nie pełnił funkcji do jakiej został wybudowany, zrezygnowano bowiem z jego eksploatacji krótko, po pierwszych próbach. Po latach, w 2017 roku obiekt zrewitalizowano podczas realizacji projektu UE pt. Wzrost regionalnego potencjału turystycznego przez rewaloryzację zabytkowej kamienicy i wieży ciśnień w Ciechanowie oraz nadanie im nowych funkcji edukacyjno – kulturalnych. Warto wskazać, że wieża ma matematyczne kształty i stanowi wyjątek w skali kraju.

Miejsce i teren

Park Nauki Torus położony jest przy drodze krajowej nr 60 przy wjeździe do miasta od strony Płocka. Do centrum istnieje również dogodny dojazd autobusami miejskimi linii nr 8 i 10 do przystanku Płocka 02 oraz liniami 3, 4, 6 do przystanku Graniczna. Przed Parkiem Nauki Torus znajduje się bezpłatny parking, uwzględniający miejsca parkowania dla osób z niepełnosprawnością oraz płaski, bezpieczny dostęp z parkingu do centrum (fot. 1).

Ze względu na organizację i dobrą adaptację przestrzeni, brak progów – dojście do samej wieży ciśnień znajdującej się za Parkiem Nauki Torus, jest swobodne dla osób korzystających z balkoników, wózków (tradycyjnych lub mechanicznych) bez wsparcia asystentów lub z wspierającymi asystentami (fot. 2).

Dostępność

Park Nauki Torus jest wyposażony w wybrane elementy wzmacniające dostępność architektoniczną do centrum osób z różnymi potrzebami wsparcia. Zatem, zapewniono płaskie, pozbawione krawężników chodniki i swobodny dostęp z parkingu, swobodny dostęp z pochylni do terenów plenerowych przylegających do wieży ciśnień (fot. 3). Ponadto, centrum ma szerokie przestrzenie ekspozycyjne, korytarze, drzwi oraz windę, a także elementy obrajlowienia przestrzeni. Pewnym ograniczeniem jest brak drzwi do centrum otwieranych elektronicznie. Opisane w systemie Braille’a są nazwy sal ekspozycyjnych oraz toaleta (fot 4).  Toaleta jest dostosowana do potrzeb osób z niepełnosprawnością, korzystających z wózków. Zarówno główny budynek centrum, przylegające tereny rekreacyjne i spacerowe wokół wieży ciśnień, sale ekspozycyjne oraz kawiarnia Cafe Pitagoras, wpisują się w cechy trzeciej przestrzeni w ujęciu Oldenburga (1989), Borowskiej-Beszty (2022) oraz spełniają kryteria minimalnych dostosowań w rozumieniu Ustawy z dn. 19 lipca 2019 roku o zapewnianiu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami.

Eksponaty i uważne asystowanie

Dzięki współpracy z instytucjami naukowymi, uczelniami i in., przestrzenie ekspozycji Parku Nauki Torus zostały wyposażone w estetyczne, kinestetyczne eksponaty. Sale ekspozycyjne spełniają funkcje miejsc inkluzyjnych są ponadto miejscami towarzyskich spotkań indywidualnych osób, rodzin, uczniów szkół ogólnodostępnych i uczniów z niepełnosprawnością przychodzących z wycieczkami szkolnymi oraz seniorów. Park Nauki Torus jest w tym rozumieniu przestrzenią spotkań towarzyskich i socjalizacji, uczenia się pozaformalnego, spontanicznych rozmów, radości w kontakcie z zadaniami, które są rozwiązywane dzięki eksponatom oraz miejscem rozrywki prowokującej zainteresowania naukami ścisłymi i dziedzictwem kulturowym. Dodatkowo, analizowane centrum jest miejscem zaspokajającym ciekawość poznawczą i dającym wytchnienie, gdyż kinestetyczne w większości eksponaty są tak skonstruowane, że nie tworzą efektu przebodźcowania np. dźwiękiem. Pod względem akustycznym przestrzeń Parku Nauki Torus jest dostępna i przyjazna. Pojedyncze, interesujące eksponaty, wymagające dotykania i animowania, umieszczone są dodatkowo na poziomach dostępności dla osób korzystających z wózków. Tworzą one możliwość twórczego sprawstwa i radości z niego, uczestnictwa i interakcji osobom z różnymi niepełnosprawnościami (fizycznymi, sensorycznymi, psychicznymi oraz złożonymi). Myślę, że mogą zainteresować również seniorów. Walorem Parku Nauki Torus jest przeszkolona, dyskretna kadra, która w przyjazny sposób, bez epatowania widocznej instytucjonalnej kontroli oprowadza widzów po salach ekspozycji, uruchamia eksponaty, z zainteresowaniem o nich opowiada oraz pokazuje sposób oglądania i animowania obiektów i to, co można dzięki nim poznać lub odkryć. Poniżej na fotografiach (fot. 5, 6, 7, 8) znajdują się wybrane eksponaty Parku Nauki Torus w Ciechanowie.

Atrakcyjność przestrzeni spotkań – Cafe Pitagoras

Park Nauki Torus, jako trzecie miejsce, ma w swoim budynku kawiarnię, a raczej bistro zaprojektowane na wzór francuski, w którym oprócz dobrej kawy, można zjeść lekkie smaczne wegetariańskie dania (np. la quiche z pieczarkami), napić się domowych, owocowych lemoniad i oranżady nazwanej Bolek i Lolek. To miejsce rozmów i spotkań, w którym mogłam zauważyć zarówno młodzież licealną jak, młodych dorosłych, a także rodziny z dziećmi. Miałam wrażenie, że zwłaszcza młodzież licealna i młodzi dorośli spotykają się w tym bistro, aby poprzebywać w danym miejscu dłużej. Wizytując kilkakrotnie Cafe Pitagoras zauważam, że mocnym atutem miejsca oprócz menu, aranżacji przestrzeni, jest przyjazna obsługa i pracownicy bistro.

Konkluzja

Przedstawione powyżej studium przypadku Parku Nauki Torus wpisuje się w realizację koncepcji inkluzji kulturowej osób z niepełnosprawnościami oraz seniorów, dzięki dostosowaniom oraz otwartości oferty. Centrum realizuje misję włączania grup marginalizowanych na drodze dbania o dostępność architektoniczną, cyfrową (strony internetowej) oraz dostępność i atrakcyjności eksponatów dla widzów z różnorodnymi niepełnosprawnościami, w tym uczniów szkół specjalnych, dorosłych i seniorów. Oprócz wielu walorów i możliwości miłego spędzania czasu osoby z niepełnosprawnościami i seniorzy mają w centrum szansę wypoczywać w twórczy i radosny sposób, w kontakcie z nauką i kulturą spędzając czas w obiekcie lub w dostępnym plenerze wokół wieży ciśnień. Dzięki aranżacji przestrzeni, przygotowaniu pracowników, którzy swą obecnością nie kontrolują widzów, lecz dyskretnie wspierają i inspirują do poszukiwań, można się poczuć komfortowo w Parku Nauki Torus, niemal w domu z dala od domu, co podkreślał Oldenburg (1989). Warto podkreślić, że centrum ma charakter wspierania edukacji pozaformalnej i jego zadania związane są z rozbudzaniem zainteresowania fizyką, techniką, sztuką na drodze doświadczania i sprawstwa, a dzięki twórczym spotkaniom poznawanie nowych ludzi i łagodzenie istniejącej samotności, poczucia wykluczenia społecznego seniorów i osób z niepełnosprawnościami, będących w różnych fazach życia. Park Nauki Torus łączący w imprezach naukowych, kulturalnych, towarzyskich, pozaformalnych i nieformalnych, widzów pełnosprawnych i niepełnosprawnych staje się przestrzenią inkluzji kulturowej oraz akceptacji niepełnosprawności.

Bibliografia

Borowska-Beszta, B. (2022) Ośrodek Czytelnictwa Chorych i Niepełnosprawnych na Starówce Toruńskiej jako trzecia przestrzeń w świetle koncepcji Raya Oldenburga. Studium przypadku. www.samorzad.nid.pl (w trakcie publikacji).

Oldenburg, R. (1989). The great good place: Cafes, coffee shops, bookstores, bars, hair salons and other hangouts at the heart of a community. Cambridge, MA: De Capo Press.

Spradley, J., P.(2016a). The Ethnographic Interview. Long Grove, Illinois: Waveland Press.

Spradley, J., P. (2016b). Participant Observation. Long Grove, Illinois: Waveland Press.

UNESCO (b.d.). Cultural inclusion. http://www.unesco.org/new/en/social-and-human-sciences/themes/urban-development/migrants-inclusion-in-cities/good-practices/cultural-inclusion/, dostęp 2.12.2021.

Yin, R.K. (2015). Studium przypadku w badaniach naukowych. Projektowanie i metody. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego.