Obszar chronionego krajobrazu i inne formy „indywidualnej” ochrony przyrody – aktualne przepisy

Obszar chronionego krajobrazu obejmuje tereny chronione ze względu na wyróżniający się krajobraz o zróżnicowanych ekosystemach, wartościowe ze względu na możliwość zaspokajania potrzeb związanych z turystyką i wypoczynkiem lub pełnioną funkcją ko­rytarzy ekologicznych.

Wyznaczenie obszaru chronionego krajobrazu następuje w dro­dze uchwały sejmiku województwa. Analogicznie jak w przypadku parku krajobrazo­wego w uchwale o ustanowieniu tej formy ochrony przyrody określa się obowiązujące nakazy i zakazy, spośród przewidzianych w u.o.p.

W zakresie współdziałania organów przy tworzeniu/zniesieniu tej formy ochrony obo­wiązują analogiczne przepisy jak w przypadku parku krajobrazowego, z tym, że: po­nieważ dla obszaru chronionego krajobrazu nie sporządza się planu ochrony – sejmik województwa, w drodze uchwały stanowiącej akt prawa miejscowego (art. 23 a u.o.p.):

1. Wyznacza, w granicach krajobrazów priorytetowych zidentyfikowanych w ramach audytu krajobrazowego, strefy ochrony krajobrazu stanowiące w szczególności przedpola ekspozycji, osie widokowe, punkty widokowe oraz obszary zabudowane wyróżniające się lokalną formą architektoniczną, istotne dla zachowania walorów krajobrazowych obszaru chronionego krajobrazu, wraz ze wskazaniem które z za­kazów, obowiązują w danej strefie (można wprowadzić analogiczne zakazy jak w dla stref ochrony krajobrazu w parku krajobrazowym);
2. Określa wykaz obiektów o istotnym znaczeniu historycznym i kulturowym.

Dostosowanie istniejących, rażących obiektów do nowych przepisów

Art. 24a ust. 1 u.o.p. to nowy przepis dla parków krajobrazowych i obszarów chronio­nego krajobrazu dotyczący możliwości dostosowania istniejących obiektów budowla­nych. Właściciele obiektów budowlanych wzniesionych przed dniem wejścia w życie planu ochrony dla parku krajobrazowego oraz uchwały z art. 23 a u.o.p. naruszających przepisy tych aktów nie są zobowiązani do ich dostosowania.

ALE

Samorząd województwa, na wniosek właściciela obiektu budowlanego, wzniesionego przed dniem wejścia w życie ww aktów, rażąco naruszającego ich przepisy (nie każde­go odbiegającego!), może (nie musi!) pokryć koszty dostosowania tego obiektu budow­lanego do wymagań tych aktów. W praktyce otwarcie drogi do wydatkowania środków publicznych – na podstawie tego przepisu ani właściciele ani województwo nie mogą formułować roszczeń co do zawarcia takiego porozumienia.

Zespół przyrodniczo – krajobrazowy i pozostałe formy „indywi­dualnej” ochrony przyrody

Pomnikami przyrody są pojedyncze twory przyrody żywej i nieożywionej lub ich sku­piska o szczególnej wartości przyrodniczej, naukowej, kulturowej, historycznej lub kra­jobrazowej oraz odznaczające się indywidualnymi cechami, wyróżniającymi je wśród innych tworów, okazałych rozmiarów drzewa, krzewy gatunków rodzimych lub obcych, źródła, wodospady, wywierzyska, skałki, jary, głazy narzutowe oraz jaskinie (art. 40 ust. 1 u.o.p.). Stanowiskami dokumentacyjnymi są niewyodrębniające się na powierzchni lub możliwe do wyodrębnienia, ważne pod względem naukowym i dydaktycznym, miej­sca występowania formacji geologicznych, nagromadzeń skamieniałości lub tworów mineralnych, jaskinie lub schroniska podskalne wraz z namuliskami oraz fragmenty eksploatowanych lub nieczynnych wyrobisk powierzchniowych i podziemnych. Mogą być to także miejsca występowania kopalnych szczątków roślin lub zwierząt (art. 41 ust. 1 u.o.p.). Użytkami ekologicznymi są zasługujące na ochronę pozostałości eko­systemów mających znaczenie dla zachowania różnorodności biologicznej – natural­ne zbiorniki wodne, śródpolne i śródleśne oczka wodne, kępy drzew i krzewów, bagna, torfowiska, wydmy, płaty nieużytkowanej roślinności, starorzecza, wychodnie skalne, skarpy, kamieńce, siedliska przyrodnicze oraz stanowiska rzadkich lub chronionych gatunków roślin, zwierząt i grzybów, ich ostoje oraz miejsca rozmnażania lub miejsca sezonowego przebywania (art. 42 u.o.p.). Zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi są fragmenty krajobrazu naturalnego i kulturowego zasługujące na ochronę ze względu na ich walory widokowe lub estetyczne (art. 43 u.o.p.). Jak wskazywała Katarzyna Za­lasińska, ustanowienie tej ostatniej formy jest zbliżone do parku kulturowego, ustana­wianego na podstawie u.o.z.o.z.; jednak ochrona obejmuje przede wszystkim walory widokowe i estetyczne, podczas gdy celem utworzenia parku kulturowego jest zacho­wanie i popularyzacja wartości przyrodniczych, kulturowych oraz walorów krajobrazo­wych w warunkach zrównoważonego rozwoju[1].

Obecna aktualizacja przepisów zawiera:

• Brak kompetencji WKZ przy tworzeniu i znoszeniu tych form ochrony przyrody.
• Wprowadzono powiązania między ZPK a parkami kulturowymi – w istocie to bardzo podobne formy:
  – podejmując uchwałę w sprawie ustanowienia zespołu przyrodniczo-krajobra­zowego rada gminy uwzględnia istniejące na tym terenie obszary parków kul­turowych.
  – zniesienie zespołu przyrodniczo-krajobrazowego następuje również w przy­padku ustanowienia parku kulturowego
• Zniesienie formy ochrony przyrody, następuje w razie utraty wartości przyrodni­czych i krajobrazowych, ze względu na które ustanowiono formę ochrony przy­rody, lub w razie konieczności realizacji inwestycji celu publicznego w przypadku braku rozwiązań alternatywnych lub zapewnienie bezpieczeństwa powszechnego

[1] K. Zalasińska, Konserwatorska ochrona zabytków a ochrona przyrody, (w:) „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2008/3–4, Warszawa 2008, s. 253.

Źródła:

Zalasińska K., Konserwatorska ochrona zabytków a ochrona przyrody, (w:) „Kwartalnik Prawa Publicznego” 2008/3–4, Warszawa 2008, s. 253.

Źródła prawne:

Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody.

Ustawa z dnia 24 kwietnia 2015 r. o zmianie niektórych ustaw w związku ze wzmocnieniem narzędzi ochrony krajobrazu

Dowiedz się więcej:

Fogel A., Uchwała reklamowa. Przewodnik dla gmin, Warszawa 2017.

Autor: Anna Fogel