Z perspektywy samorządu – Łódź laureatem w konkursie „Samorząd dla Dziedzictwa” 2020

„Samorząd dla Dziedzictwa” to konkurs Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz Generalnego Konserwatora Zabytków przeprowadzany w ramach realizacji Krajowego programu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami 2019-2022. Jego celem jest promowanie i upowszechnianie dobrych praktyk w zakresie opracowywania i wdrażania gminnych programów opieki nad zabytkami, rozumianych jako dokumenty strategiczne w kontekście ochrony i zarządzania dziedzictwem kulturowym przez samorząd lokalny. Konkurs skierowany jest do gmin miejskich, miejsko-wiejskich i wiejskich. W pierwszej edycji konkursu w 2020 roku nominowano samorządy w dwóch kategoriach: A. Gminny program opieki nad zabytkami gmin miejskich oraz B. Gminny program opieki nad zabytkami gmin miejsko-wiejskich i gmin wiejskich. Laureatem konkursu w kategorii „A” zostało MIASTO ŁÓDŹ.

Miasto Łódź zostało nagrodzone przez jury konkursu za:

• skuteczność i konsekwencję we wdrażaniu programu ochrony zabytków miasta, biorąc pod uwagę skalę oraz złożoność zabytkowego zasobu a także wielość innych wyzwań o charakterze społecznym i gospodarczym, z jakimi mierzy się współcześnie miasto,
• kompleksowość i wielowymiarowość spojrzenia na dziedzictwo kulturowe miasta, jego zabytki oraz dziedzictwo niematerialne jako współczesny potencjał rozwojowy o znaczeniu tożsamościowym, ekonomicznym i społecznym,
• wykorzystanie potencjału współpracy i zaangażowania wielu interesariuszy, w tym rozmaitych jednostek organizacyjnych samorządu lokalnego, w realizację i wspieranie zadań związanych z ochroną zabytków.

Łódź – trzecie pod względem liczby mieszkańców miasto w Polsce. Od XIX w. miasto wielkiego przemysłu, szybkiego rozwoju, wielkich fortun Scheiblerów, Grohmanów, Poznańskich i innych rodów, które przeszły do historii. Niegdyś wielokulturowe – zamieszkałe przez Polaków, Żydów, Niemców i Rosjan. Miasto, które przyciągało jako miejsce wielkich szans – „Ziemia Obiecana”. Łódź to także miasto zabytków – niespotykanych w innych polskich miastach założeń urbanistycznych, wielkich fabryk i budynków przemysłowych, pałaców, rezydencji, willi, kamienic, świątyń i cmentarzy różnych wyznań, licznych obiektów użyteczności publicznych, założeń i osiedli robotniczych, zabytkowych parków i miejskich skwerów. Niezwykłe bogactwo i różnorodność stylów, typów i funkcji.
Dziś mieszkańcy Łodzi tworzą współczesność, która stanie się historią XXI wieku. Obecnie miasto, obok wielkości i wartości zabytkowego zasobu, prezentuje również ogrom problemów, wyzwań i potrzeb w tym zakresie – finansowych, społecznych, organizacyjnych. To miejsce, w którym niedawne przemiany polityczne, gospodarcze i społeczne wymusiły swoistą redefinicję funkcjonowania miasta i jego rozwoju. Jednym z aspektów tych zmian jest postrzeganie znaczenia i wykorzystania dziedzictwa kulturowego przez samorząd lokalny. A jednym z narzędzi, które miasto powinno wykorzystywać w zakresie programowania rozwoju w oparciu o dziedzictwo jest strategiczny dokument – gminny program opieki nad zabytkami, który służyć ma zachowaniu zabytków, ich współczesnemu zagospodarowaniu i użytkowaniu z myślą o szeroko pojętym rozwoju. Każdy program opieki nad zabytkami powinien uwzględniać specyfikę dziedzictwa kulturowego, ocenę skali problemów, zagrożeń oraz potrzeb, wyznaczać kierunki ochrony dziedzictwa jako zasobu nieodnawialnego w taki sposób, by bez uszczerbku dla jego wartości mogło być przekazane przyszłym pokoleniom
Nagrodzony w 2020 r. Gminny program opieki nad zabytkami miasta Łodzi na lata 2014-2017 spełnia te wszystkie kryteria w sposób godny uznania. Co istotne, jak zaznaczają we wstępie autorzy programu, podstawowym założeniem tego dokumentu było nowoczesne podejście do dziedzictwa, które nie skupia się na „biernej konserwacji przeszłości”, chroniąc pojedyncze zabytki, ale na traktowaniu dziedzictwa jako jednego z ważniejszych czynników rozwojowych. Uznano, że historyczny krajobraz miejski stanowi najcenniejszy element dziedzictwa, a zachowanie jego wartości „kulturowych estetycznych, historycznych, naukowych, duchowych stanowi najważniejsze zadanie nie tylko dla zachowania tożsamości miasta, ale podstawowy warunek jego dalszego rozwoju” . Takie założenia stały się podstawą do formułowania celów oraz konkretnie rozpisanych zadań. Rzadkością wśród opracowywanych dotychczas gminnych programów jest wskazanie dla każdego z planowanych zadań informacji dotyczącej odpowiedzialnej jednostki realizującej i współpracującej, określenie szacunkowej wysokości kosztów, okresu realizacji i wskaźników.
Skuteczność i konsekwencja, ilość, jakość i efekty implementacji programu są imponujące. Dostrzegło to gremium jury konkursowego, ale przede wszystkim dostrzegają i korzystają z tych działań mieszkańcy, przyjezdni, turyści…
Łódź pięknieje nie tracąc walorów autentyzmu, tożsamości i wyjątkowości historycznego miasta.

Anna Fortuna-Marek – Narodowy Instytut Dziedzictwa Oddział Terenowy w Rzeszowie

Marzena Otto – p.o. Kierownika Oddziału Ochrony Dziedzictwa i Estetyki Miasta, Biuro Architekta Miasta. 

Marek Janiak – Architekt Miasta Łodzi

Anna Fortuna-Marek: Samorząd miasta Łodzi został w 2020 r. laureatem pierwszej edycji Konkursu MKiDN oraz GKZ „Samorząd dla Dziedzictwa”. Nagrodę w kategorii Gminy Miejskie przyznano za wzorowe opracowanie oraz wdrożenie Gminnego programu opieki nad zabytkami miasta Łodzi na lata 2014-2017. W opinii wykonanej w celu oceny programu i jego realizacji, sporządzonej przez Pracownię Terenową NID w Łodzi, czytamy: Program stał się „mapą drogową” wieloaspektowych działań związanych z rewitalizacją. Skupił w sobie i usystematyzował wszystkie zadania dotyczące dziedzictwa kulturowego[1].

To bardzo pozytywna ocena zewnętrzna. A jakie jest postrzeganie tego dokumentu „od wewnątrz” –  z perspektywy samorządu, urzędników, którzy zostali zobligowani do wykonania zaplanowanych zadań? Czy program był pomocny w codziennej pracy? Jakie jego aspekty są najważniejsze? Czy, poza wypełnieniem obowiązku wynikającego z przepisów ustawy, warto taką strategię dla dziedzictwa opracowywać i dlaczego?

Marzena Otto; Marek Janiak: Warto na wstępie podkreślić fakt, iż samo przygotowanie pierwszego miejskiego programu opieki nad zabytkami umożliwiło wnikliwe zaktualizowanie zasobu i stanu zachowania całego dziedzictwa kulturowego Łodzi. Ogromne znaczenie miało także to, iż ostatecznie program został napisany przez nas – urzędników – pracowników Oddziału Ochrony Zabytków pod nadzorem Miejskiego Konserwatora Zabytków oraz moim – Architekta Miasta. Wcześniejsza próba zlecenia „na zewnątrz” opracowania takiej dokumentacji uświadomiła nam trudności z jakimi zetknęli się potencjalni autorzy przy formułowaniu szczegółowych zapisów wynikających z przepisów ustawy oraz przyjętej przez miasto strategii w przełożeniu już na konkretne działania, które różne komórki i jednostki miasta zamierzały wykonywać. Dlatego też napisany przez nas program zawierał wszystkie działania przewidziane do kontynuowania z lat wcześniejszych oraz nowe zaplanowane do wdrożenia w latach 2014-2017 w historycznej przestrzeni miasta na obszarze Strefy Wielkomiejskiej. Samo powołanie pojęcia Strefa Wielkomiejska obrazuje zwrot dowartościowujący ogromny obszar zabytkowego fragmentu centrum Łodzi (największego w kraju – o powierzchni 1400 ha). W ten sposób program okazał się dokumentem na tyle kompletnym, że ułatwiał bieżącą realizację poszczególnych zadań oraz ich monitorowanie obrazujące zaawansowanie poszczególnych etapów i następujące zmiany w ciągu czterech lat. Diagnoza stanu pozwoliła na określenie bardzo konkretnych i aktualnych na tamte lata celów i zadań, które z perspektywy czasu ukazywały stopniowe przechodzenie od pojedynczych programów z zakresu konserwacji, remontów i adaptacji budynków do kompleksowej rewitalizacji obszarowej centrum Łodzi. To przedsięwzięcie jako kontynuacja pierwszego programu, stało się celem strategicznym kolejnego już gminnego programu opieki nad zabytkami sporządzonego na lata 2019-2022, a mianowicie odnowie obszaru Strefy Wielkomiejskiej, „upośledzonej” dotychczas destrukcyjnymi procesami przestrzennymi, społecznymi i gospodarczymi.

Z perspektywy czasu możemy stwierdzić, iż pierwszy program stał się istotnym punktem odniesienia dla nowego dokumentu sporządzanego na kolejne cztery lata z konieczną modyfikacją, uwzględniającą nowe uwarunkowania prawne i administracyjne oraz zmieniające się warunki gospodarcze i społeczne. Pierwszy program wraz z kolejnymi pozwalają na prześledzenie strategii miasta w odniesieniu do budowania i wzmacniania tożsamości lokalnej poprzez podejmowane działania w sferze historycznej spuścizny urbanistycznej i architektonicznej Łodzi.

Analizując dokumenty strategiczne miasta Łodzi, w tym program opieki nad zabytkami w dobitny sposób odczuwa się ich spójność, synergię, komplementarność. I tak, przedmiotowy program opieki nad zabytkami został przyjęty w momencie podjęcia przez władze miasta decyzji o przystąpieniu do rewitalizacji na obszarze „Strefy Wielkomiejskiej”, wytyczonej w „Strategii zintegrowanego rozwoju Łodzi 2020+”. Priorytetowe zadania programu dotyczyły m.in. prac związanych z przeciwdziałaniem degradacji zabytków, poprawą ich stanu zachowania, adaptacją do nowych funkcji, a równocześnie rewaloryzacją historycznych przestrzeni. Te zadania doskonale wpisują się w założenia procesu rewitalizacji.

Czy ta spójność i synergia były zamierzone już w momencie powstawania programu opieki nad zabytkami? Czy z perspektywy kilku lat od zakończenia realizacji programu było to słuszne założenie?

Punktem wyjścia dla każdego gminnego programu opieki nad zabytkami jest założenie, iż zabytki odgrywają bardzo istotną rolę w kształtowaniu współczesnego modelu życia, tworząc dla niego kanwę, stanowiąc jednocześnie ważny składnik bazy mieszkaniowej i ekonomicznej danego miejsca. Ochrona dziedzictwa kulturowego nie może więc polegać już jedynie na biernej konserwacji przeszłości – konieczne jest aktywne poszukiwanie tych czynników i wartości, które dają szansę na szeroko rozumiany rozwój miasta: kulturowy, społeczny, polityczny, turystyczny, a także ekonomiczny. Dlatego też na etapie sporządzania pierwszego programu tak ważne dla nas było zebranie możliwie wszystkich działań i inicjatyw przygotowujących miasto do realizacji przewidzianego już na szeroką skalę procesu rewitalizacji wytypowanych obszarów Strefy Wielkomiejskiej.

Jeszcze do niedawna Łódź kojarzyła się w Polsce przede wszystkim z miastem przemysłu. „Zabytkowość” Łodzi, jej skala, znaczenie wartości o zasięgu nie tylko ogólnopolskim, raczej nie była – poza specjalistami – oczywista. Ale Państwo to wiedzieli i zrozumieli wcześniej – że zabytkowy zasób miasta i jego walory, znaczenie historyczne i artystyczne można wykorzystać do tworzenia innego, współczesnego wizerunku miasta i budowania rozwoju Łodzi w oparciu o dziedzictwo. Ta świadomość jest niewątpliwie niezwykle ważna jako punkt wyjścia do zmiany postrzegania miasta przez mieszkańców oraz potencjalnych turystów.

Jakie działania pomogły Państwu, by ten wewnętrzny i zewnętrzny odbiór Łodzi zmieniać? Czy pomogło w tym uznanie miasta za pomnik historii pn. „Łódź – wielokulturowy krajobraz miasta przemysłowego”?

W naszej ocenie to praca u podstaw nad uświadamianiem w pierwszej kolejności mieszkańców miała i nadal odgrywa bardzo istotną rolę. I to na każdym etapie ich rozwoju. Stąd takie znaczenie miały dla nas działania edukacyjne prowadzone wśród dzieci i młodzieży szkolnej, publikacje przybliżające czytającym specyfikę i wartości naszego miasta adresowane do wszystkich – dzieci, młodzieży oraz dorosłych, organizowane konferencje i wystawy. Ważną rolę odegrała także kampania promocyjna przy ubieganiu się przez miasto o tytuł pomnika historii oraz już po przyznaniu tego tytułu, która zaangażowała wiele osób i podmiotów w upowszechnianie wiedzy o historii naszego miasta, społecznościach i wybitnych indywidualnościach ją tworzących. To my, mieszkańcy tego miasta mając wiedzę o jego wartościach i wyjątkowości, najlepiej możemy zadbać o zachowanie tego co najcenniejsze i włączyć we współczesne oblicze Łodzi. A jeśli miasto będzie nadal przyciągało coraz więcej turystów z kraju i zagranicy, potwierdzi się słuszność podejmowanych dotąd działań.

Uchwałą Rady Miasta Łodzi z dnia 9 grudnia 2015 r. utworzony został Park Kulturowy ulicy Piotrkowskiej. Parkiem kulturowym objęto zabytkową przestrzeń urbanistyczno-architektoniczną najbardziej reprezentacyjnej ulicy miasta. Park kulturowy jako forma ochrony przypisana prerogatywom samorządu lokalnego powinna określić, adekwatne do uprzednio zdefiniowanych wartości miejsca, zasady ochrony w formie zakazów i ograniczeń dostosowanych do charakteru miejsca. Tak też stało się w Łodzi. Zgodnie z przepisami dla obszaru parku uchwalone zostały miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego. Opracowaliście również Księgę standardów ulicy Piotrkowskiej, która pomóc miała i urzędnikom, i właścicielom obiektów w poprawie estetyki ulicy

Jakie główne cele przyświecały miastu w momencie tworzenia parku kulturowego? Czy takie „multiplikowanie” ochrony ma sens, wszak to obszar chroniony poprzez wpis do rejestru zabytków? Czy poza, najczęściej podnoszoną w medialnym przekazie, rolą i znaczeniem parku kulturowego w opanowaniu reklamowego chaosu, ta forma ochrony wpływa pozytywnie również na inne aspekty związane z ochroną i zarządzaniem dziedzictwem kulturowym?

Układ urbanistyczny ulicy Piotrkowskiej do dzisiaj zachował autentyzm i integralność, dzięki czemu podlega ochronie konserwatorskiej na podstawie wpisu do rejestru zabytków. Stanowi kanwę obszaru wyróżnionego prestiżowym tytułem pomnika historii. Park Kulturowy ulicy Piotrkowskiej został utworzony przez miasto dodatkowo w trosce o należyty wizerunek symbolu Łodzi jakim jest ta ulica, a dokładnie w celu zachowania krajobrazu kulturowego i historycznego charakteru przestrzeni publicznej. W pierwszej fazie miał ułatwiać bardziej efektywne zwalczanie nielegalnych nośników reklamowych, proponując dobre ich przykłady w Księdze standardów, odpowiednie do zabytkowych kamienic o różnej stylistyce dekoracji fasad. W dalszej perspektywie miał na celu kompleksowe podejście i efektywne zarządzanie tym obszarem poprzez jasne i czytelne zasady korzystania z przestrzeni parku kulturowego w zakresie mebli miejskich, sezonowych ogródków gastronomicznych czy podczas organizowanych tu imprez o różnym charakterze – koncertów, zawodów sportowych, uroczystości miejskich i państwowych, wystaw, jarmarków, kiermaszy. Obserwujemy na co dzień jak założenia parku wpływają na podniesienie atrakcyjności i prestiżu tej przestrzeni publicznej oraz wzrastającą jej popularność wśród mieszkańców i turystów.

Program opieki uwzględnił specyfikę oraz najważniejsze problemy i potrzeby w odniesieniu do dziedzictwa kulturowego miasta. Obecnie Łódź wyróżnia największy w kraju obszar śródmiejski z przełomu XIX i XX w. o powierzchni około 1400 ha z czytelnymi śladami wielokulturowości i wielowyznaniowości, ze zwartymi kwartałami historycznej zabudowy mieszkalnej z lat 1830-1914 oraz kompleksami fabryczno-rezydencjonalnymi – około 8000 obiektów historycznych (…)[2]  Równocześnie w diagnozie stanu zachowania zasobu dziedzictwa kulturowego zwrócono uwagę na bardzo dużą skalę degradacji i zapóźnienie techniczne, zwłaszcza zabytkowej zabudowy mieszkaniowej, będących przede wszystkim konsekwencją wieloletnich zaniedbań i niekorzystnej struktury własnościowej. Stąd tak silny nacisk położono na zadania ukierunkowane na zatrzymanie i przeciwdziałanie degradacji obszarów i obiektów zabytkowych, ich rewaloryzację i adaptację. Pozytywne efekty są niezaprzeczalne – widzą to mieszkańcy i przyjezdni.

Było to ogromne wyzwanie. Jakie przede wszystkim działania w tym zakresie podjęło miasto? Z kim przede wszystkim współpracowało? Jak z perspektywy kilku lat sami oceniacie Państwo ten okres?

Podejmując działania przy odnawianiu i podwyższaniu standardów użytkowania budynków historycznych należących do Gminy Łódź, miasto stymulowało jednocześnie mieszkańców – właścicieli prywatnych do podejmowania analogicznych działań w odniesieniu do własnych obiektów. Najlepszym przykładem mogą być dotacje na prace w obiektach usytuowanych na obszarze Specjalnej Strefy Rewitalizacji, które zaktywizowały zwłaszcza wspólnoty mieszkaniowe. Podejmowane przez nie starania na rzecz pozyskania dotacji na remonty własnych kamienic uzupełniały i poszerzały zakres procesów rewitalizacyjnych zachodzących w mieście.

Jednym z kierunków wskazywanym w programie było stworzenie spójnego systemu działań w zakresie rewitalizacji Strefy Wielkomiejskiej, co doprowadziło w konsekwencji do zmian organizacyjnych w urzędzie, jakim było między innymi powołanie Biura ds. Rewitalizacji oraz przyjęcia nowych programów strategicznych, w tym Gminnego Programu Rewitalizacji w 2016 r. Stopniowo szczególnego znaczenia nabierała partycypacja społeczna i współpraca ze społecznością lokalną w zakresie ochrony dziedzictwa kulturowego.

W procesach rewitalizacji miast jednym z podstawowych założeń jest  aktywne uczestnictwo społeczności lokalnych, mające na celu diagnozę potrzeb, jak również pomoc w wyznaczeniu obszarów rewitalizacji oraz realizacji zadań i dążeniu do wspólnych celów. Profesjonalnie prowadzone konsultacje społeczne, ciągły dialog z mieszkańcami, umiejętność zastosowania partycypacyjnego modelu zarządzania dziedzictwem niejednokrotnie decyduje o skuteczności i trwałości projektów, o zaangażowaniu wielu interesariuszy, o zdobyciu sojuszników. A to z kolei przekłada się wprost na jeden z ustawowych celów gminnych programów jakim jest określenie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe. W Państwa programie to zagadnienie zostało mocno podkreślone: Kluczowe w podejściu do ochrony i opieki nad zabytkami w Łodzi jest zmiana świadomości społecznej poprzez budowanie klimatu społecznego zrozumienia i akceptacji dla idei ochrony zabytków oraz kształtowanie postaw promujących działania chroniące zabytki odczytywane jako źródło tożsamości, wiedzy i dumy z przeszłości i tradycji. Aby pobudzić budowę związku mieszkańców z miastem niezbędne jest włączenie mieszkańców w proces rewitalizacji[3].

A zatem, jakie są Państwa doświadczenia w tym zakresie? W jaki sposób angażować mieszkańców, by hasło „partycypacja społeczna” nie było tylko frazesem bez pokrycia a przynosiła wymierne korzyści zarówno w ochronie zabytków, jak i w sferze społecznej czy gospodarczej?

Świadomość potrzeby i czynne zaangażowanie społeczności lokalnych w podejmowane procesy rewitalizacyjne są niezbędne dla efektów jakie mają one przynieść. O ile zaangażowanie można wspomóc konkretnymi programami wsparcia finansowego, dobrymi przykładami, o tyle budowanie świadomości jest procesem bardzo długim i złożonym, a rezultaty mogą być widoczne dopiero po wielu latach czy wręcz wymianie pokoleniowej. Dla nas ogromne znaczenie miało zwiększenie aktywności społecznych opiekunów zabytków podejmujących działania związane z dziedzictwem kulturowym miasta, szerzeniem i popularyzowaniem wiedzy o łódzkich zabytkach. Do końca 2017 r. zostało powołanych 38 społecznych opiekunów zabytków. Część z nich zagadnieniami z zakresu ochrony i opieki nad zabytkami zajmuje się na co dzień w swojej pracy zawodowej. Wśród społecznych opiekunów zabytków jest kilkunastu przewodników turystycznych i pilotów wycieczek należących do PTTK, a także osoby należące do Towarzystwa Opieki nad Zabytkami oraz wykładowcy akademiccy. Kilkoro z nich z wykształcenia jest architektami, historykami sztuki i historykami. Zakres działalności oraz pewna specjalizacja poszczególnych osób obejmuje między innymi: organizację Festiwalu Detalu Architektonicznego, wydawanie publikacji i tworzenie gier miejskich o łódzkim detalu, utworzenie i prowadzenie portalu internetowego Monitoring Łódzkich Zabytków, prowadzenie Widzewskiej Galerii Exlibrisu organizującej wystawy poświęcone historii i zabytkom Łodzi, prowadzenie Muzeum Komunikacji Miejskiej MPK – Łódź, które zbiera i przechowuje historyczne eksponaty związane z komunikacją, organizuje okolicznościowe wystawy oraz przejazdy zabytkowymi tramwajami, popularyzuje informacje na temat historii łódzkiej komunikacji miejskiej.

Z poprzednim zagadnieniem ściśle łączy się kolejne. Aby nawiązać dialog i wypracować płaszczyznę współpracy z interesariuszami niezbędne są działania edukacyjne. Samorząd miasta Łodzi podjął się szeregu takich działań – różnorodnych w odniesieniu do treści i formy oraz – co ważne – skierowanych do różnych grup odbiorców.

Jakie to były inicjatywy? Które przede wszystkim wskazalibyście Państwo jako skuteczne, warte naśladowania?

 Przede wszystkim programy edukacyjne, konkursy i wydawnictwa. Warto w tym miejscu podać przykład programu edukacyjnego z zakresu upowszechniania wiedzy o łódzkich zabytkach wśród dzieci i młodzieży szkolnej przeprowadzony w latach 2015 – 2017 pod nazwą Warsztat z tożsamości architektonicznej Łodzi. Projekt uzyskał bardzo dobre opinie zarówno ze strony uczestników warsztatów – uczniów szkół podstawowych, gimnazjalnych, techników i liceów, jak i osób obserwujących, tj. dyrektorów szkół, pedagogów i kuratorów oświaty. Sposób przekazywania treści warsztatu był dostosowany przez edukatora do poziomu odbiorców uwzględniając ich możliwości intelektualne, co pozwoliło na lepsze przyswojenie przekazywanej wiedzy. Edukator każdorazowo opierał warsztat na dużej interakcji z odbiorcą wykorzystując do tego dyskusję kierowaną oraz metody aktywizujące. Szczególną sympatię zyskało innowacyjne podejście do dydaktyki warsztatu, a zwłaszcza specjalnie zaprojektowane na ten cel pomoce dydaktyczne wykorzystywane przez edukatora, tj. makiety łódzkich kamienic, klocki architektoniczne Archizo, a także autentyczne detale architektoniczne z łódzkich kamienic.

Ogromne znaczenie mają organizowane cyklicznie niemal od samego początku powołania Biura Architekta Miasta konkursy architektoniczne dla ważnych, a często problematycznych i dyskusyjnych zagadnień z zakresu współczesnego zagospodarowania historycznych przestrzeni publicznych. W podsumowaniu każdego z konkursów wyłaniane są najlepsze propozycje projektowe i rozwiązania architektoniczne, zamieszczane w odrębnych publikacjach. Warto wymienić te najważniejsze: Łódzkie ściany 2016 – którego celem było wywołanie profesjonalnej dyskusji o możliwościach, szansach oraz ukrytym i niewykorzystanym potencjale rozwojowym „ścian szczytowych”; Współczesna kamienica łódzka 2017 – którego celem było podjęcie ważnego zagadnienia, jakim jest zabudowa mieszkalno-usługowa w zwartej tkance miejskiej. W kolejnych latach konkursy dotyczyły Parkingu w kamienicy (2018) – znalezienia architektonicznego antidotum na swoiste „zubożenie stylistyczne” nowo budowanych obiektów, wypracowania wzorcowych form architektonicznych osadzonych w kontekście zabytkowej Łodzi, które mogłyby być stosowane lub stanowić inspirację przy wznoszeniu nowych budowli na obszarze historycznego śródmieścia; Zielonego Rynku (2019) – wypracowania optymalnego modelu odzyskania przestrzeni placu i uznania go za kluczową przestrzeń publiczną w mieście.

Kilkunastoletnią tradycję ma już konkurs fotograficzny Potęga Łodzi organizowany od 2007 r., upowszechniany poprzez coroczną wystawę, a także profesjonalne albumowe wydawnictwo podsumowujące trzyletnie edycje konkursu i nagrodzone prace. Celem konkursu jest zachęcenie fotografów do tworzenia obrazu miasta, które jest z siebie dumne.

Innemu z organizowanych przez nas konkursów przyświeca promowanie wszystkich właścicieli zabytkowych budowli, którzy dokładają wszelkich starań i przeznaczają znaczne środki finansowe na ich odnawianie i przywracanie dawnej świetności. Konkurs Zabytek dobrze utrzymany również kończy się wydaniem albumu fotograficznego o laureatach konkursu.

Niemal każdy rok działalności miejskich służb konserwatorskich i Biura Architekta Miasta przynosi kolejne ważne dla Łodzi wydawnictwa, do których poza Księgą standardów ulicy Piotrkowskiej należą Przewodnik po szlaku zabytków techniki Łodzi, opracowany na podstawie analizy i wartościowania całego zachowanego zasobu w mieście i wydany w formie albumu i przewodnika z mapą; Typologia łódzkiej kamienicy, która powstała dla zrozumienia zasad i uwarunkowań kształtowania historycznej struktury miejskiej jako kluczowego dla współczesnego rozwoju miasta oraz cieszące się dużą popularnością wśród mieszkańców naszego miasta od najmłodszych do starszych wydawnictwo #miasto Jaka jest Łódź?, przybliżające w umiejętny sposób dla różnych grup wiekowych zagadnienia dotyczące powstawania i kształtowania miasta w aspekcie urbanistycznym i architektonicznym.

[1] Opinia dotycząca opracowania i wdrażania Gminnego programu opieki nad zabytkami miasta Łodzi na lata 2014-2017, s. 2. Oprac. A. Lorenc-Karczewska

[2] Gminny Programu Opieki nad Zabytkami Miasta Łodzi na lata 2014-2017, Łódź 2014, s. 10, oprac. K. Kwiecińska-Trzewikowska, Miejski Konserwator Zabytków, M. Otto, A. Kurzac – Oddział Ochrony Zabytków Nadzór i współpraca: M. Janiak, Architekt Miasta

[3] Tamże, s. 5

Oprac. Anna Fortuna-Marek