Jak Malbork dba o swoje dziedzictwo z wykorzystaniem środków zewnętrznych

Dziedzictwo Malborka to przede wszystkich ciekawa, sięgająca średniowiecza, przeszłość. Od ponad dekady przygotowywane i wdrażane są w związku z tym inwestycje nakierowane na przywracanie miastu dziedzictwa kulturowego. Z uwagi na ograniczony budżet samorządu podejmowane działania są możliwe dzięki konsekwentnemu wykorzystaniu zewnętrznych środków finansowych pochodzących zarówno ze źródeł unijnych, jak i krajowych.

„Oswajanie” zabytków

Liczne zadania inwestycyjne wiążą się z konserwacją i restauracją zabytków, a także nadawaniem im nowych funkcji. Zostały one ujęte w Strategii przewidywania i zarządzania zmianą społeczno-gospodarczą, a rozwinięte w Programie opieki nad zabytkami i Programie Rewitalizacji Miasta Malborka.

Najważniejsze z nich to postawiona w 1352 r. Szkoła Łacińska, będąca przykładem budowli sprzężonej z rytmem fortyfikacji miejskich z okresu średniowiecza, w której uczono łaciny. Środki finansowe pozyskane z RPO WP 2007–2013 i MKIDN umożliwiły powstanie w tym miejscu nowoczesnego centrum edukacyjnego ze skomputeryzowaną biblioteką, multimedialnym centrum edukacji, obserwatorium astronomicznym, małym planetarium, edukacyjnym ośrodkiem rzemiosła dawnego oraz salą konferencyjną. Jest to obiekt wyjątkowy w województwie pomorskim, zaaranżowany w duchu nawiązującym do historii miasta, a jednocześnie będący nowoczesnym, łamiącym wszelkie stereotypy centrum dla dzieci i młodzieży, ale też osób dorosłych. Zapewnia dostęp zarówno do wiedzy i nauki, jak i rozrywki na wysokim poziomie. Warto podkreślić, że malborska inwestycja znalazła się wśród finalistów XIX edycji konkursu „Modernizacja roku” oraz otrzymała nagrodę pełnomocnika rządu ds. osób niepełnosprawnych MPIPS. Szkoła Łacińska została również doceniona w ramach ogólnopolskiego konkursu „Polska pięknieje. 7 cudów funduszy europejskich” wśród trzech najlepszych projektów w kategorii „Edukacja”.

Zabytek jest usytuowany w ciągu miejskich murów obronnych od strony zachodniej, które sukcesywnie konserwowano i restaurowano w latach 2010–2015 dzięki środkom finansowym pochodzącym z MKIDN oraz programu „Litwa–Polska–Rosja 2007–2013”. Na bazie zachodnich i wschodnich murów obronnych powstało Zewnętrzne Muzeum Fortyfikacji, umożliwiające przeżycie interesującej podróży w czasie aż do wieków średnich. W ramach muzeum dostępne są multimedia, dzięki którym historia miasta podawana jest w atrakcyjnej formie. Inwestycję zrealizowano z udziałem środków finansowych pochodzących z RPO WP 2014–2020. W 2018 r. miasto Malbork otrzymało dzięki tej inwestycji nagrodę marszałka województwa pomorskiego w kategorii „Innowacje w turystyce” za unikatowy produkt na mapie turystycznej Polski, uzupełniający ofertę Muzeum Zamkowego w Malborku.

Największym wyzwaniem, jakiemu do 2030 r. musi sprostać miasto, jest adaptacja budynku średniowiecznego ratusza znajdującego się na trasie Zewnętrznego Muzeum Fortyfikacji. Obiekt ten to bowiem jedno z ważniejszych centrów działalności kulturalnej i edukacyjnej w mieście. W celu utrzymania jego dotychczasowych funkcji niezbędne jest jednak przeprowadzenie pilnych prac konserwatorskich, na które miasto opracowało już dokumentację techniczną. Z uwagi na wysoki budżet inwestycji niezbędne będzie uzyskanie finansowania zewnętrznego do ich dokonania.

Śródmieście Malborka – serce obszaru rewitalizacji

Malborska rewitalizacja to kluczowy temat w polityce rozwojowej miasta. Od 2018 r. wdrażany jest tutaj zintegrowany projekt rewitalizacyjny „Malbork na +”, który tworzy spójny zakres działań. Realizowanie zaplanowanych i konsultowanych społecznie działań jest możliwe dzięki wsparciu z POPT oraz RPO WP 2014–2020.

Bardzo ważną częścią malborskiej rewitalizacji są remonty ok. 100-letnich zabytkowych kamienic. Dzięki zaangażowaniu wspólnot mieszkaniowych i samorządu zakończono jak na razie modernizację blisko 20 budynków, a do końca 2022 r. będzie ich 50. Już teraz widać, jak pięknieją ulice miasta. Na uwagę zasługują m.in. działania inwestycyjne związane z kompleksową konserwacją dawnej willi, w której mieści się malborski żłobek Szarotka. Dzięki działaniom finansowanym z RPO WP 2014–2020 i programu „Maluch” udostępniono w nim 30 dodatkowych miejsc dla najmłodszych. Trwają również prace prowadzące do zagospodarowania wspólnie z mieszkańcami bezpośredniego otoczenia rewitalizowanych kamienic – obszaru parkowego, miejskich skwerów oraz kwartałów podwórek.

Ponadto w 2019 r. powstały dwie placówki dla dzieci, młodzieży oraz rodzin z obszaru rewitalizacji. W pierwszym etapie wykonano adaptację zabytkowego budynku dawnej kaplicy stowarzyszenia misyjnego, który funkcjonuje jako placówka wsparcia dziennego w formule opiekuńczej i specjalistycznej z poradnią dla rodziców. Konserwacji poddano także wieżę ciśnień przeznaczoną do adaptacji na placówkę wsparcia dziennego, tym razem w formule pracy podwórkowej z punktem dla streetworkerów, i edukacyjną galerię, która otrzymała nagrodę NID „Zabytek zadbany” w kategorii „Zabytek techniki”. Placówki prowadzone są przez ZHP Chorągiew Gdańska we współpracy z MOPS-em oraz Malborskim Centrum Kultury i Edukacji.

Finałem prac rewitalizacyjnych jest wykonanie eksponującej ciekawą historię miasta trasy spacerowej, co ma jednocześnie wydłużyć podróż po Malborku oferowaną w ramach Zewnętrznego Muzeum Fortyfikacji. Działania prowadzone w obrębie zintegrowanego projektu rewitalizacyjnego w 2020 r. zostały wyróżnione i uhonorowane statuetkami Pomorskich Sztormów jako źródło inspiracji dla podmiotów starających się o unijne dofinansowanie.

Park Północny i rzeka Nogat – „zielone” dziedzictwo  

Park Północny wraz z rzeką Nogat oraz jej otoczeniem tworzą niezwykle cenny historycznie i przyrodniczo obszar Malborka, który poprzez lata zmieniał swoje oblicze.

Pierwsze środki zewnętrzne zainwestowane w przestrzeni 40-hektarowego parku założonego na początku XX w. pochodziły z programu WFOSiGW i zostały wykorzystane na odtworzenie fragmentu alei spacerowej. W kolejnych latach pomysł był rozwijany dzięki dotacjom pochodzącym z RPO WP 2014–2020 oraz programu „Litwa–Polska–Rosja 2007–2013”, które pozwoliły na przygotowanie tras spacerowych z miejscami rekreacji i wypoczynku oraz ścieżką dydaktyczną, na której prowadzone są lekcje przyrody w terenie. Ofertę edukacyjną parku uzupełnia związany z miastem i średniowieczną warownią Szlak Legend Krzyżackich. Park Północny w Malborku jest miejscem chętnie uczęszczanym zarówno przez spacerowiczów, jak i sportowców.

Kontekst rozwojowy Malborka historycznie związany jest z rzeką, dlatego też nad nią oraz na nią przywracane jest życie. Miasto dysponuje już przystanią pasażerską, żeglarską oraz przystaniami kajakowymi, a niebawem na rzece pojawią się żaglówki, które w celach edukacyjnych będą udostępniane uczniom malborskich szkół. Działania te były możliwe dzięki realizacji sieciowych projektów Samorządu Województwa Pomorskiego „Pętla Żuławska” oraz „Kajakiem przez Pomorze” (RPO WP 2014–2020).

Obecnie trwa modernizacja bulwaru nad Nogatem, stanowiącego bezpośrednią ekspozycję malborskiego zamku. W części bulwaru znajdującej się na trasie między krzyżacką warownią a parkiem Północnym zostanie usytuowany edukacyjny plac zabaw. Działania te są konsekwentnie finansowane w ramach projektów realizowanych wspólnie z miastem Swietłyj w obrębie programów współpracy transgranicznej „Litwa–Polska–Rosja 2007–2013” i „Polska–Rosja 2014–2020”.

Konsekwentna od lat polityka Malborka pozwala realizować przyjęte w dokumentach strategicznych kierunki rozwojowe i przywracać miastu utracone dziedzictwo kulturowe. Wymaga ona jednak zaangażowania samorządu, trzeciego sektora i biznesu oraz umiejętności łączenia ze sobą różnych źródeł finasowania zewnętrznego, w tym instrumentów zwrotnych. Najistotniejszym zasobem jest jednak świadomy realizowanych celów zespół ludzi, którzy oprócz tego, że wykonują swoje obowiązki zawodowe, mają w sobie pierwiastek lokalnego patrioty i próbują z pasją zmieniać miasto, w którym żyją.

Autor: Monika Sasin