Działania animacyjne w dziedzictwie

Animację społeczno-kulturalną można zdefiniować jako metodę aktywizacji społecznej, umożliwiającą nabywanie postaw, umiejętności społecznych i obywatelskich przekładających się na wzrost uczestnictwa obywateli w procesach sprzyjających rozwojowi lokalnemu.

Zgodnie z etymologią „animacja” oznacza „inicjowanie i pobudzanie jakichś działań”[1]. W języku łacińskim rzeczownik anima oznacza duszę, a czasownik animare – „powołać do życia, ożywić, tchnąć życie w coś, obdarzyć duszą”. W publikacjach dotyczących animacji społecznej badacze określają ją jako rodzaj działań edukacyjnych i aktywizujących, prowadzących do uruchamiania sił i zasobów obecnych w środowisku lokalnym, grupach i osobach. Aktywizacja tych zasobów może doprowadzić do trwałych zmian oraz rozwoju społeczności lokalnych.

Wąska definicja animacji kładzie nacisk na implementację i upowszechnianie wartości oraz pobudzanie świadomości[2]. Wąskie podejście podkreśla rolę wartości kulturowych, jednak nie można ograniczać roli animatora tylko do tego obszaru. Potocznie działania animacyjne kojarzone są właśnie z oddolnymi praktykami społecznymi, ukierunkowanymi na działania artystyczne i kulturalne. Szerokie rozumienie animacji społeczno-kulturalnej zakłada, że jest to wieloetapowy proces, zakładający zmianę w długofalowej perspektywie, w który zaangażowanych jest wiele osób i instytucji.

Działania animacyjne mogą mieć charakter interwencji w różne dziedziny życia społecznego oraz stanowić podstawę dla:

–  integracji społeczności wokół wspólnych celów i wartości,

–  budowania partnerstw,

– budowania kanałów komunikacyjnych między jednostkami, grupami, podmiotami formalnymi i nieformalnymi a otoczeniem instytucjonalnym,

– podnoszenia wiedzy i umiejętności członków lokalnej społeczności w danym obszarze.

Animacja społeczno-kulturalna a dziedzictwo

Myśląc o animacji w kontekście dziedzictwa, warto brać pod uwagę jej szerszy wymiar i traktować ją również jako metodę budowania kapitału społecznego opartą na rozbudowanej sieci społecznej i dobrej wewnętrznej komunikacji.

Relacja między działaniami animacyjnymi a dziedzictwem ma wielowymiarowy charakter. Z jednej strony miejsca mogą służyć jako centra spotkań, spędzania czasu wolnego, wymiany myśli – stwarzać przestrzeń do interakcji społecznej różnych osób  i grup zainteresowanych konkretnymi zagadnieniami. Z drugiej strony miejsca, obszary czy zjawiska stanowiące lokalne dziedzictwo mogą stanowić pretekst do aktywizacji lokalnej społeczności wokół danego tematu – np. opieka nad opuszczonym, zapomnianym cmentarzem; protest przeciwko rozbiórce ważnego obiektu lub wspólne wypracowanie nowej funkcji zabytkowego obiektu.

Techniki animacyjne mogą być również wykorzystywane w działaniach edukacyjnych mających na celu wzbudzenie zainteresowania danym zjawiskiem lub elementem dziedzictwa. Poznanie i rozumienie lokalnego dziedzictwa pozwala wytworzyć poczucie więzi z nim oraz uświadomić jego znaczenie dla tożsamości lokalnej, pozwala stać się członkom społeczności lokalnej pełnowymiarowymi depozytariuszami dziedzictwa. Oddolne praktyki związane z dziedzictwem mogą również przyczynić się do zauważenia problemów związanych z opieką i ochroną dziedzictwa przez władze lokalne oraz spowodować realne działania mające na celu zachowanie elementów i zjawisk lokalnego dziedzictwa dla przyszłych pokoleń. Kwintesencja znaczenia działań animacyjnych dla dziedzictwa zawarta jest w haśle zaproponowanym przez Freemana Tildena: „Przez interpretację rozumieć, przez rozumienie docenić, przez docenienie chronić”. Podążając dalej tropem Tildena warto pamiętać, że działanie animacyjne powinno angażować, prowokować do samodzielnego myślenia i odkrywania, a także odwoływać się do emocji i doświadczeń uczestników. Znalezienie punktów stycznych między  tematem i działaniem a uczestnikami stanowi klucz do wygenerowania faktycznego zainteresowania i zaangażowania członków grupy docelowej.

Rola animatora

Animatorem może być osoba posiadająca określone kompetencje i umiejętności. Przyjmuje on różne role, w zależności od środowiska, w którym pracuje lub różnego rodzaju ograniczeń stojących przed nim. Animator społeczny jest praktykiem, który sprawnie posługuje się technikami i narzędziami adekwatnymi do zdiagnozowanych problemów społeczności, dzięki którym motywuje grupę do samoorganizacji wokół realizacji konkretnej potrzeby. W toku podejmowanych działań animator może przyjmować różne role: lidera, edukatora, mediatora albo organizatora.

Animatorem może być osoba wywodząca się spośród członków lokalnej społeczności, pracownik instytucji kultury lub działacz lokalnej organizacji pozarządowej.

W zasięgu kompetencji animatora powinny leżeć przede wszystkim takie działania jak:

– diagnozowanie środowiska lokalnego oraz odkrywanie i wspieranie rozwoju potencjału danej grupy,

– opracowywanie i definiowanie celów poszczególnych działań,

– ustalanie ram organizacyjnych konkretnych działań (również w zakresie poszukiwania funduszy i rozpoznawania zasobów niezbędnych do prowadzenia tych działań),

– organizacja osób, grup, podmiotów oraz budowanie sieci współpracy i powiązań,

– działania aktywizujące grupę oraz ich stała ewaluacja.

O czym pamiętać, realizując działania animacyjne?

Kluczowe dla realizacji działania animacyjnego jest zdefiniowanie adekwatnych, mierzalnych i osiągalnych celów. Powinny one stanowić odpowiedź na faktycznie zdiagnozowane problemy. Cele działań animacyjnych są realizowane za pomocą mniejszych lub większych projektów, które powinny motywować społeczność lokalną do działania.

Punkt wyjścia dla działań animacyjnych zawsze powinna stanowić diagnoza potencjału i potrzeb grupy docelowej. Perspektywa badawcza oraz narzędzia, jakimi posługuje się animator, zależą od tego, czy jest on osobą z zewnątrz, czy znaną w lokalnym środowisku. Na poziomie ogólnym diagnoza oznacza przyjrzenie się ogólnym cechom lokalnej społeczności i środowiska – przede wszystkim demograficznym, społecznym, kulturowym i ekonomicznym. Poziom szczegółowy analizy dotyczy występujących w środowisku osób, instytucji oraz grup i zasobów materialnych, co stanowi podstawę do określenia zasobów.

Autor: Agnieszka Gajc

Źródła:

Animacja społeczna – praca nad zmianą, red. A. Chomiuk, Gdańsk 2016.

Kobylarek, Animacja społeczno- kulturalna jako metoda aktywizacji środowiska lokalnego. Techniki animacji, [w:] Zierkiewicz E. (red.), Tworzyć, zmieniać, aktywizować… Animacja społeczno- kulturalna jako mobilizowanie potencjału indywidualnego i przeciwdziałanie bezradności społecznej, Wrocław 2006.

[1] Animacja społeczna – praca nad zmianą, red. A. Chomiuk, Gdańsk 2016.

[2] Animacja społeczno- kulturalna jako metoda aktywizacji środowiska lokalnego. Techniki animacji, A. Kobylarek, [w:] Zierkiewicz E. (red.), Tworzyć, zmieniać, aktywizować… Animacja społeczno- kulturalna jako mobilizowanie potencjału indywidualnego i przeciwdziałanie bezradności społecznej, Wrocław 2006.