Decyzje organów ochrony zabytków w ramach nadzoru konserwatorskiego

Nadzór określany jest jako relacja zachodząca między organem nadzorującym a nadzorowanym, w której ten pierwszy ma możliwość wiążącego wpływania na postępowanie podmiotów nadzorowanych. Pojęcie to określa więc typ więzi prawnej łączącej podmioty administrujące[1].

Środki nadzoru dzieli się na:

1. należące do nadzoru prewencyjnego (np. uzgodnienia, zatwierdzenia, zawieszenie rozstrzygnięcia);
2. należące do nadzoru weryfikacyjnego (np. uchylenie rozstrzygnięcia);
3. środki nadzoru personalnego (np. zawieszenie w pełnieniu funkcji organu)[2].

Warto też określić relację terminów „kontrola”–„nadzór”–„kierownictwo”, którą przedstawia graf:

Oznacza to, że integralną częścią nadzoru jest zawsze kontrola. W związku z tym należy wskazać, że przepisy art. 38–42 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami (dalej jako: u.o.z.o.z.) regulują kwestie związane z postępowaniami kontrolnymi.

Zgodnie z art. 40 u.o.z.o.z. postępowanie kontrolne może skutkować:

1. wydaniem kontrolowanej osobie fizycznej lub kierownikowi kontrolowanej jednostki organizacyjnej zaleceń pokontrolnych dotyczących usunięcia stwierdzonych nieprawidłowości w określonym terminie (w przypadku ustalenia, że zabytek jest w nieodpowiednim stanie zachowania);
2. odstąpieniem od wydania zaleceń pokontrolnych i wydaniem środka nadzoru, a więc decyzji, o której mowa w art. 43, art. 44 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 46 ust. 1, art. 49 ust. 1 lub art. 50 ust. 1 u.o.z.o.z.

Dodatkowo, jeżeli stwierdzone w toku kontroli działanie lub zaniechanie kontrolowanej osoby fizycznej albo kierownika kontrolowanej jednostki organizacyjnej lub jej pracownika narusza przepisy karne, tj. art. 108–118 u.o.z.o.z., wojewódzki konserwator zabytków (dalej jako: WKZ) jest zobowiązany skierować odpowiednio do Policji, prokuratury albo sądu zawiadomienie o popełnieniu przestępstwa lub wykroczenia.

Przesłanki i warunki formalne wydania decyzji w ramach nadzoru konserwatorskiego

Prawidłowa decyzja w ramach nadzoru konserwatorskiego powinna odpowiadać wymogom formalnym, a więc zostać wydana w wyniku prawidłowo przeprowadzonego postępowania oraz odpowiadać wymogom określonym w art. 107 K.P.A. Odnosi się to w szczególności do uzasadnienia decyzji, które wobec działania w warunkach luzów decyzyjnych i uznania administracyjnego, a także wobec niewątpliwej ingerencji w sferę praw właściciela musi być należycie sporządzone.

Prawidłowo sformułowane uzasadnienie decyzji powinno odzwierciedlać poszczególne etapy prowadzonego postępowania administracyjnego, w tym postępowania dowodowego, nadto wskazać, jakie fakty ustalono, oraz zawierać opis dokonanej subsumpcji. Prawidłowe uzasadnienie decyzji ma nie tylko znaczenie prawne, ale i wychowawcze, bowiem pogłębia zaufanie uczestników postępowania do organów administracyjnych. Motywy decyzji winny od­zwierciedlać rację decyzyjną i wyjaśnić tok rozumowań prowadzących do zastosowania konkretnego przepisu prawa materialnego w ustalonym stanie faktycznym. Motywy decyzji powinny być tak ujęte, aby strona mogła zrozumieć i w miarę możliwości zaakceptować zasadność przesłanek faktycznych i prawnych, którymi kierował się organ przy załatwianiu sprawy (wyrok WSA w Krakowie z dnia 17 lipca 2013 r., sygn. II SA/Kr 678/13).

Decyzje wydawane w ramach nadzoru konserwatorskiego muszą być nie tylko wyczerpujące w zakresie ich uzasadnienia prawnego i faktycznego, ale również precyzyjne, jeśli chodzi o określenie nakładanego na adresata obowiązku. W szczególności rodzaj i zakres prac bądź robót, jakie mają być przeprowadzone, muszą przy tym być określone w sposób precyzyjny i wyczerpujący. Istotą bowiem decyzji mającej charakter nakazu jest jej konkretność, co oznacza, że rodzaje działań, jakie ma podjąć strona, muszą być określone w sposób jednoznaczny; od tego bowiem zależy możliwość egzekwowania ich wykonania (wyrok WSA z dnia 14 lutego 2006 r., sygn. I SA/Wa 1089/05).

Decyzja o wstrzymaniu prac (art. 43 u.o.z.o.z.)

Wojewódzki konserwator zabytków wydaje decyzję o wstrzymaniu wykonywanych bez jego pozwolenia lub w sposób odbiegający od zakresu i warunków określonych w pozwoleniu:

1. prac konserwatorskich, restauratorskich, badań konserwatorskich lub architekto­nicznych przy zabytku wpisanym do rejestru;
2. robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru lub w jego otoczeniu;
3. badań archeologicznych lub poszukiwań, o których mowa w art. 36 ust. 1 pkt 12 u.o.z.o.z.;
4. innych działań, o których mowa w art. 36 ust. 1 pkt 6–8, 10 i 11 u.o.z.o.z., przy zabytku wpisanym do rejestru.

Wskazana tu decyzja o wstrzymaniu prac ma charakter tymczasowy, tzn. jej obowiązywanie zostało ograniczone w czasie. Zgodnie z art. 44 ust. 1 u.o.z.o.z. decyzja ta wygasa po upływie 2 miesięcy od dnia jej doręczenia, jeżeli w tym terminie WKZ nie wyda jednej ze wskazanych w tabeli 1 decyzji.

Tabela 1. Rodzaje decyzji wydawanych w trybie art. 44 ust. 1 u.o.z.o.z.

Nakaz przywrócenia zabytku do poprzedniego stanu lub uporządkowania terenu (art. 45 u.o.z.o.z.)

W przypadku gdy bez wymaganego pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków lub w sposób odbiegający od zakresu i warunków określonych w pozwoleniu wykonano przy zabytku wpisanym do rejestru:

1. prace konserwatorskie lub restauratorskie,
   2. roboty budowlane,
   3. badania konserwatorskie,
   4. badania ,
   5. inne działania, o których mowa w art. 36 ust. 1 pkt 6–8 i 10–12 u.o.z.o.z.,

WKZ wydaje decyzję nakazującą przywrócenie zabytku do poprzedniego stanu lub uporządkowanie terenu, określając termin wykonania tych czynności, albo zobowiązującą do doprowadzenia zabytku do jak najlepszego stanu we wskazany sposób i w określonym terminie.

Istotą postępowania wyjaśniającego, która powinna być odzwierciedlona w uzasadnieniu decyzji, jest wykazanie stanu faktycznego poprzez określenie zakresu wykonanych prac, a następnie ustalenie, czy wydane zostało pozwolenie, a jeżeli tak, to jak określony był zakres prac, które powinny były zostać wykonane. Dopiero wykazanie różnicy między stanem rzeczywistym a przewidzianym w pozwoleniu będzie stanowiło podstawę do wydania nakazu na podstawie art. 45 u.o.z.o.z. W zależności jednak od zakresu niezgodności, charakteru prac czy ich skutków w każdej sprawie indywidualnie należy ustalić, czy zasadne jest nakazanie przywrócenia zabytku do poprzedniego stanu lub uporządkowanie terenu, określając termin wykonania tych czynności, czy zobowiązanie do doprowadzenia zabytku do jak najlepszego stanu we wskazany sposób i w określonym terminie. W wyborze rozstrzygnięcia organ powinien kierować się zasadami ogólnymi, ustalając, czy z punktu widzenia celów ochrony możliwe i zasadne jest przywrócenie do stanu poprzedniego, czy też możliwe jest już tylko doprowadzenie zabytku do jak najlepszego stanu. Mając na względzie pojęcia niedookreślone, wykładnia tego przepisu, odzwierciedlona w uzasadnieniu prawnym decyzji, powinna precyzyjnie określać, jak rozumiane będzie „przywrócenie do stanu poprzedniego” oraz „doprowadzenie zabytku do jak najlepszego stanu” w konkretnej sprawie.

Należy wyraźnie podkreślić, że jeżeli ustawa przewiduje wymóg uzyskania pozwolenia wojewódzkiego konserwatora zabytków na prace przy zabytku, wyrażonego w formie decyzji administracyjnej (zob. art. 36 u.o.z.o.z.), a takimi pracami są również działania doprowadzające wykonane już roboty budowlane do stanu zgodnego z prawem, to pozwolenie WKZ nie może zostać zastąpione pismem zawierającym stanowisko tego organu (zob. wyrok NSA z dnia 20 czerwca 2012 r., sygn. II OSK 524/12). Jednocześnie wypada wskazać, że w przepisach u.o.z.o.z. (w odróżnieniu od przepisów Prawa budowlanego) nie przewidziano instytucji legalizacji samowoli konserwatorskiej. W razie naruszenia art. 36 ust. 1 u.o.z.o.z. poprzez wykonanie prac, robót lub innych działań przy zabytku wpisanym do rejestru bez wymaganego pozwolenia WKZ lub w sposób odbiegający od zakresu i warunków określonych w pozwoleniu konieczne jest zastosowanie jednej z sankcji przewidzianych w art. 45 ust. 1 u.o.z.o.z.

Postępowanie na podstawie art. 45 u.o.z.o.z. jest prowadzone przez konserwatora zabytków i niemożliwe jest, by organy nadzoru budowlanego, w ramach własnego postępowania, oparły swoje rozstrzygnięcie na wskazanym przepisie (por. wyrok NSA z dnia 21 października 2020 r., sygn. II OSK 1522/20). Dodatkowo między Prawem budowlanym a u.o.z.o.z. zachodzi relacja współstosowania ustaw i przy prowadzeniu robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru stosuje się przepisy zarówno u.o.z.o.z., jak i Prawa budowlanego. Rozstrzygnięcia organów nadzoru budowlanego pozostają jednak bez wpływu na uprawnienia konserwatora zabytków, który dokonuje oceny wykonanych prac, kierując się przesłankami określonymi w ustawie o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (tak wyrok WSA w Olsztynie z dnia 24 stycznia 2019 r., sygn. II SA/Ol 817/18). Co ważne, prowadzenie robót budowlanych na podstawie decyzji o pozwoleniu na budowę nie wyłącza kompetencji wojewódzkiego konserwatora zabytków do wydania decyzji, opierając się na art. 45 ust. 1 u.o.z.o.z., gdy zabytek nieruchomy został wpisany do rejestru zabytków po wydaniu decyzji o pozwoleniu na prowadzenie przy tej nieruchomości robót budowlanych. Z datą wpisania nieruchomości do rejestru zabytków to na inwestorze spoczywa bowiem obowiązek uzyskania pozwolenia konserwatorskiego, o którym mowa w art. 36 ust. 1 pkt 1 u.o.z.o.z. (por. wyrok NSA z dnia 18 października 2016 r., sygn. II OSK 3/15).

Artykuł 45 u.o.z.o.z. ma zastosowanie do wpisów zarówno obszarowych, jak i indywidualnych do rejestru zabytków. W orzecznictwie przyjmuje się przy tym, że art. 36 i 45 u.o.z.o.z. stanowią normę sankcjonowaną i normę sankcjonującą. Zatem pojęcie zabytku musi być w tych normach jednolicie interpretowane. Oznacza to, że zarówno wpisany indywidualnie budynek, jak i obszar objęty wpisanym układem lub zespołem stanowią „zabytek” w rozumieniu art. 36 ustawy. Przesądza to o możliwości zastosowania w obu przypadkach sankcji określonych w art. 45 ustawy. Oczywiście wpisanie do rejestru zabytków historycznego założenia urbanistycznego nie oznacza, że wszystkie budowle na tym terenie są zabytkami, co oznacza, że istnieje zróżnicowanie zakresu ochrony w przypadku zabytku wpisanego indywidualnie i zabytku stanowiącego układ urbanistyczny. Jednakże konieczność ochrony układu, rozumianej jako ochrona „przestrzennego założenia miejskiego lub wiejskiego, zawierającego zespoły budowlane, pojedyncze budynki i formy zaprojektowanej zieleni, rozmieszczone w układzie historycznych podziałów własnościowych i funkcjonalnych, w tym ulic lub sieci dróg” (art. 3 pkt 12 ustawy) przy uwzględnieniu definicji zespołu (art. 3 pkt 13 ustawy) powoduje konieczność zastosowania sankcji z art. 45 ustawy do budynków i innych budowli niebędących zabytkami „indywidualnymi”, ale posadowionych na terenie układu objętego ochroną konserwatorską, jeżeli zostaną spełnione przesłanki zastosowania tych sankcji, co podlega ustaleniu każdorazowo na gruncie indywidualnej sprawy administracyjnej. Oczywiście ochrona ta nie sięga tak daleko jak ochrona budynku wpisanego indywidualnie. W szczególności nie obejmuje ona wnętrza budynku oraz także takich zmian zewnętrznych budynku, które mimo że są objęte art. 36 ustawy, to nie mają wpływu na zabytkowe wartości układu (wyrok NSA z dnia 8 stycznia 2013 r., sygn. II OSK 1635/11).

Stosowanie środków nadzoru konserwatorskiego musi odpowiadać zasadzie proporcjonalności. Jak zauważył WSA w Warszawie w wyroku z dnia 15 lutego 2013 r. (sygn. I SA/Wa 386/12): [p]rzy ustalaniu zakresu nakazanej ingerencji konserwator powinien mieć na uwadze wymóg proporcjonalności. Ingerencja ta ma bowiem charakter restrykcyjny – prowadzi mianowicie do ograniczenia prawa własności przysługującego dysponentowi zabytku wpisanego do rejestru. Przy wydawaniu nakazu konserwator powinien w sposób szczegółowy wykazać, dlaczego w jego opinii doprowadzenie zabytku do poprzedniego albo do jak najlepszego stanu wiąże się z podjęciem takich, a nie innych (przewidujących mniejszy zakres ingerencji) czynności. To, że art. 45 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz.U. Nr 162, poz. 1568) posługuje się w swej treści wyrażeniami nieostrymi – w szczególności sformułowaniem „do jak najlepszego stanu” – oznacza jedynie tyle, że ustalenie przesłanek rozstrzygnięcia ma charakter uznaniowy. Dopiero prawidłowe ustalenie przesłanek (w oparciu o kryteria takie jak dla decyzji uznaniowej) powoduje, że samo rozstrzygnięcie (na gruncie art. 45 ust. 1 wskazanej ustawy) ma charakter związany.

Decyzja o wstrzymaniu prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych (art. 46 u.o.z.o.z.)

Wojewódzki konserwator zabytków może także wydać decyzję o wstrzymaniu prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku niewpisanym do rejestru, jeżeli zabytek ten spełnia warunki uzasadniające dokonanie wpisu do rejestru. Wskazana decyzja ma charakter tymczasowy – wygasa w terminie 14 dni od dnia jej doręczenia, jeżeli nie nastąpi wszczęcie postępowania w sprawie wpisu zabytku do rejestru. Istotą tego postępowania jest uprawdopodobnienie, że obiekt, którego dotyczą prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane, ma cechy zabytku, o których mowa w definicji z art. 3 pkt 1 u.o.z.o.z. W toku postępowania powinien również zostać potwierdzony fakt prowadzenia prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych.

Niewykorzystanie możliwości wstrzymania robót rozbiórkowych na podstawie art. 46 ust. 1 u.o.z.o.z. nie stoi jednak na przeszkodzie wydania decyzji o wpisie do rejestru zabytków obiektu, przy którym prowadzone są takie roboty (por. wyrok NSA z dnia 31 października 2012 r., sygn. II OSK 1115/11).

Nakaz przeprowadzenia prac konserwatorskich lub robót budowlanych przy zabytku nieruchomym (art. 49 u.o.z.o.z.)

Wojewódzki konserwator zabytków może również wydać decyzję nakazującą osobie fizycznej lub jednostce organizacyjnej mającej tytuł prawny do korzystania z zabytku wpisanego do rejestru, wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu albo ograniczonego prawa rzeczowego lub stosunku zobowiązaniowego, przeprowadzenie (w terminie określonym w tej decyzji) prac konserwatorskich lub robót budowlanych przy tym zabytku, jeżeli ich wykonanie jest niezbędne ze względu na zagrożenie zniszczeniem lub istotnym uszkodzeniem tego zabytku.

Wskazany przepis przyjmuje szeroki katalog podmiotów, które mogą stać się adresatem decyzji nakazowej. Obowiązek może bowiem zostać nałożony zarówno na właściciela, użytkownika wieczystego czy trwałego zarządcę, jak i inne osoby mające tytuł prawny wynikający z ograniczonego prawa rzeczowego (użytkowanie, służebność, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu, hipoteka) lub ze stosunku zobowiązaniowego (np. umowa najmu, umowa użyczenia, umowa dzierżawy). Zgodnie ze stanowiskiem Naczelnego Sądu Administracyjnego, wyrażonym w wyroku z dnia 17 czerwca 2019 r. (sygn. II OSK 1837/18): [d]la zastosowania podstawy z art. 49 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami nie ma znaczenia, czy pogorszenie stanu technicznego obiektu nastąpiło z winy właściciela lub użytkownika obiektu. Obowiązki te wynikają z samego faktu dysponowania obiektem wpisanym do rejestru zabytków i wiążącą się z nim odpowiedzialnością za stan jego zachowania. Obowiązek wykonania prac konserwatorskich lub robót budowlanych przy zabytku nie może zostać przy tym nałożony na osobę dysponującą tytułem prawnym do zabytku, wymienionym w art. 49 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, jeżeli nie posiada ona uprawnienia do korzystania z zabytku, wynikającego z tego prawa. […] Obowiązkiem właściciela jest egzekwowanie od posiadaczy zależnych zabytku nieruchomego, wpisanego do rejestru, wykonywania obowiązków służących zachowaniu go we właściwym stanie.

Wykonanie decyzji nakazującej przeprowadzenie prac konserwatorskich lub robót budowlanych przy zabytku nieruchomym nie zwalnia z obowiązku uzyskania pozwolenia na budowę albo zgłoszenia w przypadkach określonych przepisami Prawa budowlanego. Decyzja nakazująca wykonanie określonych prac musi je określać w sposób wyczerpujący i precyzyjny, tak by jednoznacznie wskazane działania strony były możliwe do wyegzekwowania.

W orzecznictwie przyjmuje się, że na podstawie art. 49 ust. 1 ustawy o ochronie zabytków organ konserwatorski może nakazać nie tylko przeprowadzenie prac zmierzających do utrzymania substancji zabytkowej (konserwatorskich), ale także innych robót polegających na przebudowie, montażu, remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego, których wykonanie uzna za niezbędne ze względu na ochronę zabytku przed zniszczeniem lub istotnym uszkodzeniem. Do takich robót można także zaliczyć prace związane z naprawą konstrukcji obiektu, tj. w zakresie remontu stropów i konstrukcji dachowej oraz prace związane z naprawą pokrycia dachowego, jak również wykonanie właściwego odprowadzenia wód deszczowych. Każda z tych robót budowlanych przy zabytku, jeżeli jej wykonanie ma na celu jego zabezpieczenie przed zniszczeniem lub istotnym uszkodzeniem, może być przedmiotem nakazu organu konserwatorskiego, o którym mowa w art. 49 ust. 1 przywołanej ustawy (wyrok WSA w Warszawie z dnia 10 maja 2016 r., sygn. VII SA/Wa 828/15).

Kwestie ekonomiczno-techniczne nie mają w sprawie znaczenia, gdyż celem art. 49 u.o.z.o.z. jest uchronienie zabytku przed jego całkowitą degradacją (por. wyrok NSA z dnia 28 października 2016 r., sygn. II OSK 158/15). Jak zauważa WSA w Warszawie w wyroku z dnia 27 listopada 2008 r. (sygn. I SA/Wa 1029/08): [p]rzepisy regulujące sposób postępowania służb konserwatorskich, w sytuacji gdy stwierdzą one konieczność przeprowadzenia prac, mających na celu zabezpieczenie i ochronę zabytku, nie uzależniają treści decyzji od sytuacji majątkowej podmiotu, który jest zobowiązany do przeprowadzenia takich prac. Brak jest podstaw do kwestionowania zasadności w przedmiocie nakazania zabezpieczenia i remontu budynku, wydanej w celu ochrony zabytku tylko z tego powodu, że właściciel obiektu zabytkowego nie posiada odpowiednich funduszy na przeprowadzenie nakazanych prac.

Każda z tych robót budowlanych przy zabytku, jeżeli jej wykonanie ma na celu jego zabezpieczenie przed zniszczeniem lub istotnym uszkodzeniem, może być przedmiotem nakazu organu konserwatorskiego. Wojewódzki konserwator zabytków może nakazać nie tylko przeprowadzenie prac zmierzających do utrzymania substancji zabytkowej (konserwatorskich), ale także innych robót polegających na przebudowie, montażu, remoncie lub rozbiórce obiektu budowlanego, których wykonanie uzna za niezbędne ze względu ochronę zabytku przed zniszczeniem lub istotnym uszkodzeniem. Do takich robót można także zaliczyć wymianę bądź odtworzenie współczesnej instalacji kanalizacyjnej, jeżeli jej uszkodzenie albo zdemontowanie stwarza zagrożenie dla zabytku (wyrok WSA z dnia 21 listopada 2007 r., sygn. I SA/Wa 881/07).

Mając na względzie, że art. 49 u.o.z.o.z. posługuje się pojęciami nieostrymi: „zagrożenie zniszczeniem” oraz „istotne uszkodzenie”, dokonana przez organ wykładnia i interpretacja tego przepisu, odniesiona do konkretnego dla danej sprawy stanu faktycznego, powinna być należycie wykazana w uzasadnieniu prawnym decyzji.

Czasowe zajęcie (art. 50 ust. 3 u.o.z.o.z.)

W przypadku wystąpienia zagrożenia dla zabytku nieruchomego wpisanego do rejestru, polegającego na możliwości jego zniszczenia lub uszkodzenia, starosta – na wniosek WKZ – może wydać decyzję o zabezpieczeniu tego zabytku w formie ustanowienia czasowego zajęcia do czasu usunięcia zagrożenia. Przepisy o gospodarce nieruchomościami stosuje się odpowiednio.

Uzasadnieniem zastosowania art. 50 ust. 3 u.o.z.o.z. jest w zasadzie analogiczny stan faktyczny jak w przypadku art. 49 u.o.z.o.z. Czasowe zajęcie jest jednak uzasadnione, kiedy nie jest możliwe wydanie decyzji nakazowej.

Wywłaszczenie (art. 50 ust. 4 pkt 2 u.o.z.o.z.)

Najdalej idącym środkiem nadzoru, którego skutkiem jest pozbawienie prawa własności, jest wywłaszczenie. Zabytek nieruchomy może bowiem zostać – na wniosek WKZ – wywłaszczony przez starostę na rzecz Skarbu Państwa lub gminy właściwej ze względu na miejsce położenia tego zabytku, w trybie i na zasadach przewidzianych w przepisach o gospodarce nieruchomościami.

Takie postępowanie prowadzone jest jedynie na wniosek wojewódzkiego konserwatora zabytków, natomiast organem właściwym do wydania decyzji jest starosta, który wydaje decyzję w ramach tzw. uznania administracyjnego.

W orzecznictwie podkreśla się, że zastosowanie tego środka nadzoru konserwatorskiego ma charakter wyjątkowy, a decyzja wymaga należytego i wyczerpującego uzasadnienia konieczności zastosowania ww. procedury, tj. przekonującego wykazania, że usunięcie istniejącego zagrożenia dla zabytku wpisanego do rejestru faktycznie nie jest w określonym stanie faktycznym możliwe przy pozostawieniu tego zabytku we władaniu jego dotychczasowego dysponenta (por. wyrok WSA w Łodzi z dnia 23 marca 2016 r., sygn. II SA/Łd 73/16).

[1] Z. Cieślak, [w:] Prawo administracyjne. Część ogólna, red. Z. Niewiadomski, Warszawa 2000, s. 100.

[2] J. Starościak, Decentralizacja administracji, Warszawa 1960, s. 21–24.

Autorzy: Katarzyna Zalasińska, Olgierd Jakubowski [aktualizacja: Jacek Brudnicki, stan prawny na 31.07.2021 r.]