Badanie KK-2 – Q&A

Badanie KK-2 „Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami w samorządzie gminnym” za rok 2023 – Q&A.

Narodowy Instytut Dziedzictwa (NID) we współpracy z Głównym Urzędem Statystycznym (GUS) między 5 sierpnia a 25 września 2024 r. przeprowadza badanie „Ochrona zabytków i opieka nad zabytkami w samorządzie gminnym”. Jest ono wskazane w Rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 października 2022 r. w sprawie programu badań statystyki publicznej na rok 2023 (Dz.U. 2022, poz. 2453).

Badanie ma charakter obowiązkowy i obejmuje wszystkie urzędy gmin w Polsce. Przeprowadza się je cyklicznie co cztery lata. Pierwsze odbyło się w 2019 roku. W jego wyniku powstał raport przygotowany przez pracowników statystyki publicznej (można się z nim zapoznać na stronie NID: Ochrona zabytków w polskich gminach – raport GUS).

NID realizuje programy wspierania samorządów gminnych w zarządzaniu dziedzictwem narodowym i jego wykorzystaniu w rozwoju lokalnym. Wyniki obecnie prowadzonego badania pozwolą na analizę stanu opieki nad zabytkami pod kątem zarówno rozpoznania zasobu zabytkowego (stanu prawnego i technicznego, sposobu użytkowania), jak i dokumentów strategicznych czy finansowania. Zebrane w badaniu dane i ich analiza pozwolą na efektywniejsze planowanie wsparcia gmin w realizacji zadań z zakresu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami. Wyniki badania zostaną opublikowane w 2025 roku.

Z formularzem sprawozdawczym KK-2 wykorzystywanym w badaniu można się zapoznać na stronie internetowej GUS:  http://form.stat.gov.pl/formularze/2024/passive/KK-2.pdf.

Dane do formularza należy wprowadzić do 10 września 2024 roku.

Przypominamy, że w czasie badania mogą Państwo się konsultować z pracownikami NID: Martą Majewską (tel.: 22 55 15 678, e-mail:  mmajewska@nid.pl) oraz Pauliną Surowiec-Rozwadowską (tel.: 22 55 15 678, e-mail: psurowiec@nid.pl).

Poniżej przygotowaliśmy odpowiedzi na zagadnienia, o które pytali Państwo najczęściej. Pytania przytaczamy w oryginalnym brzmieniu:

1. W dziale 1 pkt. 6 – w pytaniu o to: jak należy rozumieć zabytki włączone do gminnej ewidencji zabytków – nie jest jasne czy chodzi o wszystkie włączenia do GEZ w okresie od 1 stycznia 2019 r. do 31 grudnia 2023 r. (np. podczas tworzenia ewidencji), czy tylko o zabytki, które decyzją wójta/burmistrza/prezydenta – zostały w tym czasie zakwalifikowane jako zabytek i włączone do GEZ? Stwierdzono bowiem przypadki, że gmina utworzyła GEZ akurat w tym okresie i posiada ponad 1 tys. zabytków, ale włączonych do GEZ wykazała tylko ok. 30.

ODP.: Przez zabytki włączone do gminnej ewidencji zabytków należy rozumieć zabytki, których karty adresowe zostały włączone do GEZ na podstawie zarządzenia wójta, burmistrza lub prezydenta miasta. Utworzenie GEZ polega na włączeniu pierwszej karty ewidencyjnej, zgodnie z obowiązującymi przepisami nie ma zatem możliwości, aby gmina utworzyła GEZ bez włączenia kart ewidencyjnych.

W dziale 1 pkt 6 należy wpisać wszystkie obiekty, które od 1 stycznia 2019 do 31 grudnia 2023 r. zostały włączone w zarządzeniu o utworzeniu GEZ (jeśli GEZ został utworzony we wspomnianym okresie), oraz wszystkie obiekty, które we wspomnianym okresie zostały włączone do GEZ na mocy zarządzeń o zmianie GEZ.

2. W Dziale 3 pkt 1, 2, 3 dotyczącym finansowania ochrony zabytków w gminie poprzez udzielanie dotacji na dofinansowanie prac […] czy należy wykazać środki wydatkowane, przyznane tylko w 2023 r., czy w okresie 2019-2023 r.?

ODP.: Na arkuszu zostało zaznaczone, że KK-2 jest sprawozdaniem za 2023 rok, czyli należy wykazać środki przyznane w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2023 roku.

3. Jeśli jednostka wnioskowała o środki w 2023 r. lecz ich przyznanie zaplanowano na lata 2024 i 2025 to czy powinna wypełnić Dział 3 pkt 2?

ODP.: Jednostka ma wykazać środki wnioskowane w okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2023 r., nawet jeśli zostaną przyznane w następnych latach.

4. Z czego mogą wynikać duże spadki w liczbie zabytków nieruchomych?

ODP.: Może to być związane z wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z 11 maja 2023 r. (sygn. P 12/18), który miał istotny wpływ na procedurę ujęcia zabytku w GEZ. Tę problematykę omawiał Aleksander Jakubowski w „Ochronie Zabytków” 2/2023 (artykuł można pobrać tutaj: https://ochronazabytkow.nid.pl/wp-content/uploads/2023/12/OZ_2-2023_A-Jakubowski.pdf).

5. Czy w przypadku zabytków archeologicznych w całym sprawozdaniu KK-2 chodzi wyłącznie o nieruchome zabytki archeologiczne? Jeżeli tak, to dlaczego w objaśnieniach definicja zabytku archeologicznego odnosi się również do ruchomych zabytków archeologicznych?

ODP.: Chociaż definicja w instrukcji odnosi się do ustawy, w której jest również informacja o zabytku ruchomym („Zgodnie z art. 3, pkt. 4 ustawy zabytek archeologiczny to »zabytek nieruchomy, będący powierzchniową, podziemną lub podwodną pozostałością egzystencji i działalności człowieka, złożoną z nawarstwień kulturowych i znajdujących się w nich wytworów bądź ich śladów albo zabytek ruchomy, będący tym wytworem«”), to konstrukcja pkt 5 w dziale 1 wskazuje jednoznacznie, że pytamy o nieruchome zabytki archeologiczne. Ruchome zabytki archeologiczne jako pojedyncze zabytki lub ich zbiór poza miejscem ich wydobycia znajdują się zazwyczaj w inwentarzach muzealnych.

6. Jeśli gmina składająca sprawozdanie w roku 2023 udzieliła sąsiedniej gminie pomocy finansowej w formie dotacji celowej na dofinansowanie własnych zadań bieżących, z przeznaczeniem na wykonanie prac konserwatorskich przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, to może ująć te środki w sprawozdaniu (dział 3, pkt.2 i 3)?

ODP.:  Nie.

7. W dziale 3 w pytaniu 3 jak zakwalifikować: wspólnoty mieszkaniowe, spółki cywilne, zarządców sądowych, kuratora  spadku, osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą?

ODP.: Wspólnoty mieszkaniowe i spółdzielnie mieszkaniowe należy zaliczać do kategorii „własność mieszana”.

Spółkę cywilną i osobę fizyczną prowadzącą jednoosobową działalność gospodarczą należy zaliczać do kategorii „osoby fizyczne”.

Zarządcę sądowego i kuratora spadku należy zaliczać do kategorii „brak właściciela/właściciel nieustalony”.

8. Czy jednostki powinny wykazać dotacje uchwalone na mocy art. 81 ust. 1 u.o.z.o.z. [ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami], jeśli były dofinansowane z Rządowego Programu Odbudowy Zabytków?

ODP.: Tak. Podejmowane na podstawie art. 81 ust. 1 u.o.z.o.z. uchwały stanowią realizację zadań własnych gminy z zakresu ochrony zabytków i opieki nad zabytkami (określonych w art. 7 ust. 1 pkt 9 Ustawy z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym, Dz.U. 1990, nr 16, poz. 95). Zadania własne gminy mogą być współfinansowane z innych źródeł, jeżeli przepis prawa to przewiduje. Rządowy Program Odbudowy Zabytków przyjęty Uchwałą nr 232/2022 Rady Ministrów z dnia 23 listopada 2022 r. przewiduje, że dofinansowanie z programu może być przeznaczone na realizację zadań inwestycyjnych obejmujących udzielanie przez wnioskodawcę (gminę, powiat lub województwo) dotacji, o której mowa w art. 81 u.o.z.o.z., na nakłady konieczne określone w art. 77 u.o.z.o.z., a także na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, o którym mowa w art. 8 u.o.z.o.z., albo znajdującym się w ewidencji zabytków, wskazanej w art. 22 u.o.z.o.z.

9. Czy gmina mając program rewitalizacji, w ramach którego otrzymuje unijne wsparcie (środki) i za które finansuje prace przy zabytkach, ma wykazać te środki?

ODP: W przypadku działu 4 „Finansowanie opieki nad zabytkami w gminie poprzez finansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych przy zabytku, do których gmina posiada tytuł prawny, określony w art. 71 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami” – tak.

W przypadku działu 3 „Finansowanie ochrony zabytków w gminie poprzez udzielanie dotacji na dofinansowanie prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych przy zabytkach wpisanych do rejestru zabytków oraz przy zabytkach ujętych w gminnej ewidencji zabytków, o których mowa w art. 81 ust. 1 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami” – tak, jeśli są to dotacje przyznane przez gminę uchwałą na mocy art. 81 ust. 1 u.o.z.o.z.
W każdym innym przypadku – nie.

opracowanie: Marta Majewska, Paulina Surowiec-Rozwadowska, Karolina Grabowska-Garczyńska

konsultacja prawna: Jacek Brudnicki, Katarzyna Zalasińska