Dziedzictwo w programowaniu rozwoju – wprowadzenie

Artykuł definiuje rozwój i programowanie rozwoju. Dowiemy się, jakie miejsce w procesie programowania (w jego etapach) może zajmować dziedzictwo.

Zastanawiając się, jakie miejsce w programowaniu rozwoju powinno zajmować dziedzictwo, należy wyjść od zdefiniowania rozwoju, a następnie określić, co oznacza programowanie rozwoju.

Odwołując się do Słownika języka polskiego pod red. Doroszewskiego, najogólniej można powiedzieć, że rozwój to „sposób rozwijania się zdarzeń w czasie”[1] . Podejmując problematykę rozwoju w gminach (lub szerzej w jednostkach samorządu lokalnego – dalej JST), mówimy o rozwoju lokalnym, który oznacza proces wszelkich zmian, jakie zachodzą w danej jednostce terytorialnej. Proces ten zależy od wielu czynników, w tym zachodzących na danym terenie przemian społecznych (np. zmian w liczbie ludności), poziomu rozwoju gospodarczego (np. liczby i wielkości podmiotów gospodarczych), stanu środowiska  (np. form ochrony przyrody, występowania przestrzeni zurbanizowanej) czy infrastruktury technicznej (np. w zakresie dróg i internetu). Rozwój lokalny jest więc wypadkową tych elementów, pomiędzy którymi zachodzą związki przyczynowo-skutkowe (np. zmniejszenie się liczby mieszkańców może powodować braki specjalistów na lokalnym rynku pracy) (rys. 1).

Jeśli więc rozwój zdefiniujemy jako proces wszelkich zmian, to przez programowanie rozwoju będziemy rozumieli określenie sposobu, organizacji i horyzontu czasowego tego procesu[2] .

Programowanie rozwoju jest procesem wieloetapowym, w którym można wyróżnić: diagnozę, formułowanie celów (zapisanych najczęściej w dokumentach strategicznych), etap realizacji (wdrażania) i monitoringu. Szczególne znaczenie w procesie programowania ma określanie wizji danej JST (czyli stanu rozwoju, który chcemy osiągnąć) oraz sformułowanie celów rozwojowych (czyli etapów i działań, które będą nas przybliżać do wizji).

Przystępując do programowania, czyli do określenia ścieżki (sposobu) rozwoju danej JST, musimy wskazać te elementy, które wpływają na ten proces. Mogą być one pozytywne (wzmacniające) – i wtedy mówimy o czynnikach rozwoju –  lub stanowić utrudnienia – wtedy mówimy o barierach rozwoju. Rozwój lokalny zależy także od determinant (czynników) wewnętrznych (endogenicznych), jak i zewnętrznych (egzogenicznych). Do wewnętrznych czynników należą posiadane przez daną JST zasoby (ludzkie, kapitałowe, kulturowe, przyrodnicze i inne), a do zewnętrznych – wszystkie czynniki wynikające z otoczenia (bliższego i dalszego, np. regionalnego czy europejskiego).

Dziedzictwo (tak materialne, jak i niematerialne) stanowi determinantę rozwoju nierozerwalnie związaną z określoną przestrzenią (terytorium) – jest to więc endogeniczny czynnik rozwoju. Należy pamiętać, że dziedzictwo, szczególnie w kontekście jego znaczenia dla rozwoju, wymyka się klasycznym podziałom czynników rozwoju, ponieważ stanowi istotny i zarazem integralny element, obejmujący szereg czynników społecznych, gospodarczych, jak i przyrodniczych (np. pozwala na określenie uwarunkowań historycznych i kulturowych procesów zachodzących w określonej przestrzeni). Dlatego też w programowaniu rozwoju może być ono ujmowane w sposób zintegrowany i przenikać inne sfery rozwoju.

Chcąc określić miejsce, jakie w procesie programowania powinno zajmować dziedzictwo, należy:

• na etapie diagnozy zinwentaryzować (rozpoznać) dziedzictwo w konkretnej JST,
• określić, czy na danym etapie rozwoju dziedzictwo (a także jego poszczególne elementy) wpływa pozytywnie, czy negatywnie na rozwój lokalny (czy jest to czynnik, czy bariera rozwoju),
• wskazać, czy występują (a jeśli tak, to jakie) bariery w zarządzaniu dziedzictwem (przekładając to na praktykę działania JST, należy odpowiedzieć na pytanie, co nam przeszkadza w wykorzystaniu dziedzictwa w procesach rozwojowych),
• określić, jaką docelowo rangę chcemy przypisać dziedzictwu w procesach rozwoju (np. czy chcemy, żeby było podstawą budowania więzi społecznych, czy elementem marki miejsca i czy w oparciu o zasoby dziedzictwa będzie rozwijana aktywność gospodarcza).

[1] Rozwój, w: Słownik języka polskiego, W. Doroszewski (red.), 2016, http://sjp.pwn.pl/szukaj/rozw%C3%B3j.html (dostęp: 20.09.2017)

[2] A. Mempel-Śnieżyk, Władze samorządowe a programowanie rozwoju lokalnego, Prace Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego we Wrocławiu, nr 296, 2013, dostęp: https://depot.ceon.pl/bitstream/handle/123456789/4723/PN_296%20W%c5%81ADZE%20SAMORZ%c4%84DOWE%20A%20PROGRAMOWANIE.pdf?sequence=1&isAllowed=y (dostęp 20.09.2017)

Autor: Paulina Legutko-Kobus