Narzędzia wspierania przedsiębiorczości

Artykuł odnosi się do problematyki przedsiębiorczości. Wskazano w nim, jak współcześnie definiuje się przedsiębiorczość oraz jaka jest rola samorządów w pobudzaniu i wspieraniu działań przedsiębiorczych, szczególnie związanych z dziedzictwem.

Wprowadzenie

Współcześnie przedsiębiorczość definiowana jest jako proces, którego uczestnikiem jest nie tylko biznes, ale także samorządy i organizacje społeczne (szerzej sektor publiczny i społeczny). W procesie zarządzania przedsiębiorczość przejawia się np. przez wy­bór odpowiedniej strategii, tworzenie elastycznych struktur, promowanie innowacyjności, unikanie przerostu administra­cji oraz wybór właściwych form kontroli (por. Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem…, M. Strużycki [red.], s. 107). W odniesieniu do jednostek samorządu terytorialnego przedsiębiorczość dotyczy przede wszystkim inicjatyw mających na celu poprawę świadczenia usług publicznych. W całym sektorze niekomercyjnym (do którego samorządy także się zaliczają) przedsiębiorczość utożsamiana jest z podejmowaniem nierutynowych działań, wprowadzeniem innowacji społecznych i organizacyjnych. Podkreśla się w tym procesie rolę liderów, działaczy, przywódców obdarzonych charyzmą, którzy potrafią przekonać do niestandardowego działania (por. Przedsiębiorczy samorząd lokalny i jego instytucje, S. Barczyk, s. 64).

Przystępując do rozważań na temat roli samorządów lokalnych w pobudzaniu przedsiębiorczości należy sobie uświadomić, że przedsiębiorczość, oznacza w skrócie: zauważenie (diagnozę) okazji, a następnie jej zagospodarowanie (przekucie pomysłu w działanie).

Samorządy lokalne dostrzegają, że przedsiębiorczość (szczególnie w powiązaniu z konkurencyjnością) jest czynnikiem rozwoju lokalnego, a także podstawą kształtowania specjalizacji regionalnych, dlatego też starają się tworzyć korzystne warunki dla jej rozwoju (Dziedzictwo kulturowe jako czynnik rozwoju i specjalizacji regionów, P. Legutko-Kobus, s. 140–157). Rolą samorządu lokalnego jest więc:

• kształtowanie środowiska przedsiębiorczości (tworzenie dobrego klimatu dla rozwoju przedsiębiorczości),
• wspieranie sektora małej i średniej przedsiębiorczości,
• wspieranie przedsiębiorczości społecznej.

Podsumowując, należy wskazać, że samorządy lokalne stają się miejscami przenikania i wzajemnego oddziaływania różnych rodzajów (przejawów) przedsiębiorczości, ponadto tworzą warunki dla rozwoju i wspierania biznesu. W działaniach gminy przenika się wzajemnie:

• przedsiębiorczość publiczna,
• przedsiębiorczość społeczna,
• intraprzedsiębiorczość.

Przedsiębiorca publiczny – to podmiot prowadzący działalność gospodarczą, na który organ władzy publicznej ma decydujący, bezpośredni lub pośredni wpływ

Przedsiębiorczość społeczna – to działalność gospodarcza, która łączy w sobie cele społeczne i ekonomiczne – inne określenia: gospodarka społeczna, ekonomia społeczna

Infraprzędsiębiorczość – to przedsiębiorczość wewnętrzna polegająca na budowaniu efektywnej kultury przedsiębiorczości, spłaszczaniu struktur organizacyjnych, a w JST może być związana z biznesowym podejściem do zarządzania w urzędzie, np. Nowe Zarządzanie Publiczne oraz wdrażania współzarządzania gminą – koncepcja governance

Jak samorządy mogą wspierać przedsiębiorczość? – dostępne instrumenty

Na skuteczne wspieranie przedsiębiorczości przez jednostki samorządu terytorialnego (JST) wpływają: stosunek władz do działań przedsiębiorczych (w tym także podejście do inwestorów i sposób ich obsługi), styl zarządzania urzędem, konsekwentne wdrażanie celów strategii, stosowanie narzędzi partycypacji i współzarządzania przy kreowaniu kierunków polityki lokalnej, podejście do zamówień publicznych (np. stosowanie klauzul społecznych czy zielonych zamówień publicznych), polityka podatkowa, dostęp do infrastruktury i dostępność komunikacyjna, a także wizerunek – jego elementy i skuteczność wdrażania.

Samorządy dysponują wieloma narzędziami wspierania przedsiębiorczości, a różne ich klasyfikacje można odnaleźć w literaturze przedmiotu (K. Dropek, Działania samorządu terytorialnego wspierające przedsiębiorczość w gminach województwa wielkopolskiego,  s. 36–54). Na potrzeby tego opracowania przyjęto następujący podział narzędzi (instrumentów) wspierania przedsiębiorczości, które dostępne są dla samorządów: instrumenty prawne i administracyjne, instrumenty infrastrukturalne, instrumenty miękkiego wsparcia oraz instrumenty finansowe.

Instrumenty prawne i administracyjne jest to grupa instrumentów związana ze specyfiką działania JST, w tym z tworzeniem prawa miejscowego, określaniem kierunków polityki rozwoju lokalnego oraz wydawaniem pozwoleń i decyzji administracyjnych. Kluczowe znaczenie w tej grupie instrumentów dla pobudzania działań przedsiębiorczych związanych z dziedzictwem mają instrumenty planistyczne oraz instrumenty związane ze współpracą (partnerstwa: publiczno-publiczne, publiczno-społeczne oraz publiczno-prywatne).

Instrumenty planistyczne to sporządzanie dokumentów lokalnych, takich jak: miejscowe plany zagospodarowania przestrzennego, studia uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego, uchwała krajobrazowa, strategia rozwoju, strategia marki, gminne programy rewitalizacji, gminne programy opieki nad zabytkami itp.). W ramach tych instrumentów podejmowane mogą być następujące działania:

• określenie zasad zagospodarowania przestrzeni, w tym wyznaczenie stref ochronnych (ze względu na walory przyrodnicze i dziedzictwa kulturowego) oraz stref aktywności gospodarczej ze wskazaniem rodzaju preferowanej działalności (np. turystyka w tym dziedzictwa, rolnictwo związane z tradycyjnymi uprawami),
• określenie głównych celów rozwoju gminy i miejsca dziedzictwa w tym procesie, mające na celu budowanie wizerunku miejsca w tym: utrzymanie lub przywracanie ładu przestrzennego i krajobrazu kulturowego (park kulturowy, narzędzia ustawy krajobrazowej),
• kreowanie przestrzeni sprzyjającej działaniom przedsiębiorczym bazującym na dziedzictwie, np. rewitalizacja przestrzeni publicznej, przeznaczanie wyremontowanych obiektów zabytkowych na działania przedsiębiorczości społecznej, określenie wymogów dla miejsc sprzedaży (np. targowiska nawiązujące do lokalnych wzorców i tradycji architektonicznych) dla branż dziedzictwa (np. rzemiosło tradycyjne, lokalne produkty rolne).

Często niedocenianym instrumentem pobudzania przedsiębiorczości jest określenie pożądanych kierunków i celów rozwoju gminy, w tym szczególnie miejsca dziedzictwa w tym procesie. Analiza wielu lokalnych dokumentów strategicznych wskazuje, że dziedzictwo jest głównie dostrzegane jako baza dla rozwoju turystyki i prowadzenia działalności gospodarczej z nią związanej. O wiele rzadziej dziedzictwo jest traktowane jako podstawa przedsiębiorczości społecznej, dzięki której możliwe jest włączenie społeczne grup zmarginalizowanych

Instrumenty infrastrukturalne to tzw. twarde wsparcie dla rozwoju przedsiębiorczości. To wszystkie te elementy, które pozwalają budować przewagi konkurencyjne (także dla branż dziedzictwa), w tym: dostępność komunikacyjna, usług publicznych i nowoczesnych technologii, szczególnie internetu. Ze względu na dostępność środków finansowych, w tym szczególnie z UE, są to instrumenty stosowane bardzo szeroko. Ich popularność wiąże się także z faktem, że podnoszenie atrakcyjności terytorium służy przede wszystkim mieszkańcom, wpływając na jakość ich życia, jest więc działaniem kluczowym wynikającym z realizacji zadań własnych gminy.

Na potrzeby szkoleń dla gmin z tematyki zarządzania dziedzictwem organizowanych przez Narodowy Instytut Dziedzictwa w 2016 i 2017 roku dokonano metodą web research eksperckiej analizy wykorzystania instrumentów infrastrukturalnych stosowanych przez gminy dla pobudzania rozwoju gospodarczego i przedsiębiorczości. Wśród najczęściej stosowanych można wskazać:

• zwiększanie dostępności komunikacyjnej (gmin, miejscowości, ale także poszczególnych obiektów zabytkowych) przez budowę i remonty dróg, budowę i rozbudowę szlaków rowerowych i pieszych,
• rozbudowę komunalnej infrastruktury sieciowej wpływającej na jakość życia i jakość otoczenia (np. ochrona środowiska) sieci kanalizacyjne i gazowe,
• kompleksowe przygotowanie terenów inwestycyjnych.

Zdarza się często, że gmina wyznacza w dokumentach planistycznych tereny inwestycyjne, a następnie wyposaża je w podstawową infrastrukturę techniczną, uznając w ten sposób, że posiada atrakcyjną ofertę dla inwestorów. Tymczasem współcześnie czynnikiem podnoszenia atrakcyjności konkurencyjnej coraz częściej stają się czynniki miękkie, np. struktura zarządzania i zasób ludzki urzędu (kompetencje kadry, sposób kontaktów z potencjalnym inwestorem, kompleksowość pomocy itp.).

• rozszerzanie dostępu do szerokopasmowego internetu,
• inwestycje w infrastrukturę podnoszącą jakość przestrzeni publicznej, w tym miejsca zwiększające atrakcyjność wypoczynku i rekreacji (np. różnego rodzaju parki, często dostosowane do lokalnych atrakcji terenu),
• inwestycje w infrastrukturę turystyczną i okołoturystyczną – oznakowania szlaków, mała architektura towarzysząca miejscom odpoczynku, tablice informacyjne na temat zabytków, zwyczajów itp.,
• kompleksowa rewitalizacja jakiejś części gminy wraz z rozbudową infrastruktury: komunalnej, drogowej, nowoczesnych technologii i utworzenie nowej przestrzeni publicznej z częścią wyznaczoną do działalności gospodarczej, np. lokale gastronomiczne, sklepy z rzemiosłem, pamiątkami, lokalnymi produktami,
• inwestycje w remonty obiektów infrastruktury społecznej i udostępnianie ich np. twórcom ludowych, Kołom Gospodyń Wiejskich,
• remonty obiektów reprezentacyjnych dla gmin (w tym obiektów zabytkowych) i przeznaczanie ich na działalność informacyjną (gminne centra informacji), edukacyjną czy szkoleniową.

Instrumenty miękkiego wsparcia to duża grupa instrumentów, wśród których wymienić można: instrumenty promocyjne i informacyjne, wsparcie organizacyjne oraz instrumenty związane z podnoszeniem kompetencji poprzez szkolenia i doradztwo.

Instrumenty promocyjne i informacyjne mogą dotyczyć promowania siebie (gminy) z nawiązaniem do dziedzictwa lub promowania dziedzictwa gminy. Do instrumentów promocyjnych stosowanych przez JST do promowania siebie należy przede wszystkim budowanie marki miejsca, która może bezpośrednio odnosić się do dziedzictwa, w tym zwyczajów, charakterystycznych obiektów czy faktów z historii (często hasła reklamowe gmin nawiązują do ich dziedzictwa). W takim ujęciu przez strategie marki przekazujemy na zewnątrz, w tym do potencjalnych inwestorów, nasze podejście do dziedzictwa, do jego wagi i roli w procesach rozwojowych.

Promowanie dziedzictwa gminy wiąże się ściśle z narzędziami informacyjnymi. Może bowiem obejmować:

• organizowanie imprez, na których prezentowane jest dziedzictwo danego regionu; prezentują się na nich również przedsiębiorcy działający w branżach dziedzictwa,
• przekazywanie (skuteczne) informacji na temat targów, jarmarków, gdzie mogą się wystawiać np. lokalni twórcy, rzemieślnicy,
• organizowanie własnego (gminnego) stoiska na imprezach związanych z branżami dziedzictwa i zapraszanie do udziału w nim lokalnych przedsiębiorców,
• udostępnianie możliwości promowania się przez stronę gminy,
• sieciowanie inicjatyw związanych z lokalnym dziedzictwem,
• zamieszczanie na stronie internetowej informacji z przekierowaniem o instytucjach otoczenia biznesu (np. parki technologiczne, inkubatory),
• prowadzenie wspólnego kalendarza imprez związanych z dziedzictwem i uzgadnianie go na poziomie powiatu (nie organizujemy imprez w tym samym czasie co inne, sąsiednie gminy),
• udostępnianie zdigitalizowanych dóbr kultury, które mogą stanowić inspiracje dla przedsiębiorców.

Wsparcie organizacyjne polega na tworzeniu np. centrum obsługi inwestorów oraz instrumentów inicjujących i wspomagających współpracę między instytucjami i organizacjami ważnymi dla rozwoju przedsiębiorczości (np. inkubatory przedsiębiorczości, specjalne strefy ekonomiczne, centra ekonomii społecznej).

Częsty błąd – zdarza się, że strona internetowa gminy zawiera wprawdzie informacje istotne dla inwestorów, ale tylko jako podrzędną zakładkę np. związaną z gospodarką gminy.

Szkolenia i doradztwo to działania podejmowane przez samorządy, także we współpracy np. z ODR, LGD, agencjami rozwoju regionalnego. Ta grupa instrumentów jest szczególnie ważna dla rozwoju przedsiębiorczości społecznej i może dotyczyć następujących działań podejmowanych przez samorządy – doradztwa finansowego, prawnego, księgowego, marketingowego oraz usług z tego zakresu dla spółdzielni socjalnych, które może sfinansować samorząd. Szkolenia i doradztwo w kontekście dziedzictwa mogą dotyczyć kwestii specyficznych, związanych z generowaniem pomysłów biznesowych (jak można inspirować się dziedzictwem, na czym można zarabiać, jak prowadzić działalność biznesową, żeby nie zniszczyć/utracić zasobu dziedzictwa, ale twórczo go interpretować i czerpać z niego korzyści) i kwestii ogólnych związanych z zasadami prowadzenia działań biznesowych.

Instrumenty finansowe dotyczą wspierania przedsiębiorczości związanej z dziedzictwem (w tym przedsiębiorczości gospodarczej, tzw. branże dziedzictwa) przez: ulgi, granty, pożyczki, zwolnienia podatkowe, a nawet zaniechanie poboru podatków. Szczególne znaczenie ma wspieranie podmiotów ekonomii społecznej, których działalność związana jest z dziedzictwem. Samorządy mogą je wspierać przez dotacje na działania w obszarze działalności społecznej, zlecania wykonania lub dostarczenia towarów z wykorzystaniem klauzul społecznych zgodnie z trybem ustawy Prawo zamówień publicznych.

Podsumowanie

Dziedzictwo to jeden z czynników wewnętrznych rozwoju. Jak wskazują badania NID[1], coraz częściej dostrzegany jest jego ekonomiczny wymiar (73,5% Polaków zgadza się lub zdecydowanie się zgadza ze stwierdzaniem, że „dziedzictwo kulturowe może mieć wymiar ekonomiczny”). Gminy, jako twórcy przestrzeni dla przedsiębiorczości na poziomie lokalnym, dysponują wieloma narzędziami stymulującymi działania przedsiębiorcze, w tym związane z dziedzictwem. Warto pamiętać, że wykorzystywanie lokalnych zasobów dziedzictwa jako podstawy przedsiębiorczości umożliwia rozwój gospodarczy, ale także pozwala rozwiązywać problemy społeczne (sektor ekonomii społecznej) i wzmacnia kapitał społeczny.

[1] Badanie wykonano w ramach projektu „DoM – Dziedzictwo obok Mnie. Wartość dziedzictwa kulturowego dla społeczności lokalnej”. Zostało przeprowadzone na zlecenie Narodowego Instytutu Dziedzictwa w maju i czerwcu 2015 roku na terenie Polski i Norwegii. Opis wyników badań dostępny w publikacji: Dziedzictwo obok Mnie – inspiracje do działań lokalnych.

Źródła:

Barczyk S., Przedsiębiorczy samorząd lokalny i jego instytucje, Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego w Katowicach, Katowice 2010.

Legutko-Kobus P., Dziedzictwo kulturowe jako czynnik rozwoju i specjalizacji regionów, Studia KPZK PAN, tom CLXX, Warszawa 2016.

Dropek K., Działania samorządu terytorialnego wspierające przedsiębiorczość w gminach województwa wielkopolskiego, (w:) „Studia Oeconomica Posnaniensia” 2014, vol. 2, no 2(263).

„Zarządzanie małym i średnim przedsiębiorstwem. Uwa­runkowania europejskie, Strużycki M. (red.), Difin, Warszawa 2002.”

Autor: Paulina Legutko-Kobus