Charakterystyka postępowania administracyjnego w sprawie wpisu do rejestru zabytków

Postępowanie o wpis do rejestru zabytków jest postępowaniem prowadzonym z urzę­du lub na wniosek. Podmiotami uprawnionymi do złożenia wniosku o wpis nieruchomości do rejestru za­bytków, co wynika wprost z art. 9 ust. 1 i 2 uozionz są – właściciel zabytku nierucho­mego lub użytkownik wieczystego gruntu, na którym znajduje się zabytek nieruchomy. Oznacza to, że jeżeli osoba nie posiada tytułu prawnego do gruntu, nie może skutecznie wystąpić z wnioskiem o wpis nieruchomości do rejestru zabytków.

Krąg podmiotów uprawnionych do zainicjowania postępowania nie jest tożsamy z po­tencjalnym kręgiem stron postępowania. Art. 9 uozionz nie określa enumeratywnego katalogu stron postępowania o wpis nieruchomości do rejestru, zatem zastosowanie znaleźć winien art. 28 K.P.A., zgodnie z którym stroną jest każdy czyjego interesu praw­nego lub obowiązku dotyczy postępowanie, albo kto żąda czynności organu ze wzglę­du na swój interes prawny lub obowiązek (wyrok NSA z 16.06.2011 r., II OSK 1566/10). M.in. posiadacz zabytku ma interes prawny do występowania jako strona postępowania o wpis posiadanej przez niego nieruchomości do rejestru zabytku (wyrok WSA w War­szawie z 4.12.2008 r., I SA/Wa 940/08).

Organizacje społeczne, w trybie art. 31 K.P.A., mogą również żądać wszczęcia postę­powania i dopuszczenia do postępowania w sprawie wpisu do rejestru zabytków.

Z natury przedmiotu wpisu wynika, że postępowania w przedmiocie wpisu układu urba­nistycznego lub ruralistycznego może być co do zasady wpisane wyłącznie z urzędu. Przy czym, zgodnie z art. 94 uozionz w postępowaniach administracyjnych dotyczą­cych historycznych układów urbanistycznych i ruralistycznych, historycznych zespołów budowlanych oraz terenów, na których znajduje się znaczna ilość zabytków archeolo­gicznych, strony tych postępowań mogą być zawiadamiane o decyzjach i innych czyn­nościach ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego lub wojewódzkiego konserwatora zabytków przez obwieszczenie lub w inny zwyczajowo przyjęty w danej miejscowości sposób publicznego ogłaszania.

Przepisy uozionz nie nakładają na organ konserwatorski obowiązku zasięgnięcia opinii biegłych przed wpisaniem obiektu do rejestru zabytków. Dopiero w sytuacjach wątpli­wych, kontrowersyjnych czy sprzecznych ocenach co do walorów zabytkowych obiektu, należy zasięgnąć opinii (wyrok WSA w Warszawie z dnia 13.06.2008 r., I SA/Wa 178/08). „Organy ochrony zabytków – które są władne do dokonywania oceny obiektu pod względem posiadanych przez niego wartości artystycznych, historycznych i naukowych – nie mają obowiązku – orzekając o wpisie obiektu do rejestru zabytków lub o odmowie wpisu – dopuszczenia dowodu z opinii biegłych na okoliczność, czy przedmiotowy obiekt jest, czy nie jest zabytkiem. Właściwość do wpisania obiektu do rejestru zabytków posiada wyłącznie Wojewódzki Konserwator Zabytków, który dysponując wykształconą w zakresie historii sztuki i architektury kadrą pracow­ników, jest w stanie obiektywnie ocenić – w oparciu o zebrany materiał dowodo­wy – czy obiekt posiada walory zabytkowe, czy też nie” (wyrok WSA w Warszawie z 24.04.2009 r., I SA/Wa 1693/08).

W orzecznictwie powołuje się również pogląd sformułowany przez E. Iserzona[1], zgodnie z którym upraw­nienie strony do żądania dotyczącego przeprowadzenia dowodu „podlega jednak pew­nym ograniczeniom ze względów praktycznych, tj. ze względu na celowość i szybkość postępowania; tak więc nie podlegają przeprowadzeniu: a) dowód zgłoszony przez stro­nę na okoliczność nie mającą znaczenia dla sprawy i b) zgłoszony przez stronę dowód na okoliczność już dostatecznie wyjaśnioną innymi dowodami” (za: wyrok NSA z 26 stycznia 2012 r., II OSK 1885/11).

Kluczowym dowodem, stanowiącym merytoryczną podstawę rozstrzygnięcia o wpi­sie do rejestru zabytków, jest protokół z oględzin. Oględziny prowadzone są w trybie art. 79 K.P.A., zgodnie z którym strona powinna być zawiadomiona o miejscu i terminie przeprowadzenia dowodu z oględzin przynajmniej na siedem dni przed terminem. Stro­na ma również prawo brać udział w przeprowadzeniu dowodu, może zadawać pytania świadkom, biegłym i stronom oraz składać wyjaśnienia. W postępowaniach o wpis dotyczących historycznych układów urbanistycznych i ruralistycznych, historycznych zespołów budowlanych oraz terenów, na których znajduje się znaczna ilość zabyt­ków archeologicznych, możliwe jest zawiadomienie stron o miejscu i terminie oględzin w drodze obwieszczenia (zob. art. 94 uozionz).

Z oględzin zabytku, który ma zostać wpisany do rejestru, sporządza się protokół. Wy­magania formalne dotyczące protokołów określa art. 68 K.P.A. Protokół sporządza się tak, aby wynikało z niego, kto, kiedy, gdzie i jakich czynności dokonał, kto i w jakim charakterze był przy tym obecny, co i w jaki sposób w wyniku tych czynności usta­lono i jakie uwagi zgłosiły obecne osoby. Protokół odczytuje się wszystkim osobom obecnym, biorącym udział w czynności urzędowej, które powinny następnie protokół podpisać. Odmowę lub brak podpisu którejkolwiek osoby należy omówić w protokole. Skreśleń i poprawek w protokole należy tak dokonywać, aby wyrazy skreślone i popra­wione były czytelne. Skreślenia i poprawki powinny być stwierdzone w protokole przed jego podpisaniem.

Wraz z zakończeniem postępowania wyjaśniającego w sprawie wpisu danego zabytku do rejestru organ ma obowiązek zawiadomić strony o możliwości ustosunkowania się do zebranego materiału dowodowego. Stanowi to realizację obowiązku z art. 10 K.P.A., gwarantującego czynny udział stron w postępowaniu. Co więcej, zgodnie z art. 81 K.P.A. okoliczność faktyczna może być uznana za udowodnioną, jeżeli strona miała możność wypowiedzenia się, co do przeprowadzonych dowodów.

[1] E. Iserzon [w:] E. Iserzon, J. Starościak, Kodeks postępowania administracyjnego: ko­mentarz, teksty, wzory i formularze, Warszawa 1970 r., s. 164.

Autor: Katarzyna Zalasińska