Analiza SWOT – opis metody

Nazwa SWOT to akronim utworzony z pierwszych liter wyrazów: S – strengths (silne strony, atuty), W – weaknesses (słabe strony), O – opportunities (szanse), T – threats (zagrożenia).

Pierwszy etap prac nad dokumentami programowania (diagnoza strategiczna) prowadzi do zebrania wielu informacji na temat JST. Mają one różną wagę dla dalszego procesu budowania dokumentów strategicznych.  Analiza SWOT to metoda, dzięki której możliwe jest uporządkowanie informacji zebranych w diagnozie i zastanowienie się, jak poszczególne zasoby wpływają na rozwój. Wykorzystywana w opracowaniu praktycznie wszystkich dokumentów programowania zarówno na poziomie krajowym, regionalnym, jak i lokalnym. Stosowana bywa  przez zespoły eksperckie, jak i partycypacyjne (angażujące w proces interesariuszy).

Powszechność stosowania tej metody nie przekłada się na jej dokładne zrozumienie. Praca z wykorzystaniem SWOT może przysporzyć problemów i w konsekwencji doprowadzić do błędów, szczególnie przy wyodrębnianiu czynników wewnętrznych i zewnętrznych.

Opis metody/ narzędzia

Analiza SWOT pozwala na uporządkowanie czynników mających wpływ na rozwój danej jednostki samorządu terytorialnego (JST).

W pracy nad SWOT można wyróżnić dwa etapy:

1. Etap pierwszy to pogrupowanie wszystkich zdiagnozowanych czynników mających wpływ na rozwój na pozytywne i negatywne.
2. Etap drugi obejmuje podział czynników pozytywnych (plusów), jak i barier (negatywów) na wewnętrzne i zewnętrzne.

Specyfika analizy dla JST wskazuje, że za czynniki wewnętrzne powinno się uznawać tylko te, na które dana jednostka ma wpływ, nie zaś wszystkie, które znajdują się na obszarze gminy. W takim ujęciu np. położenie gminy na szlaku architektury drewnianej będzie pozytywem, ale zewnętrznym (czyli szansą).

Oba etapy prac prowadzą do analizy obejmującej następujące wymiary: pozytywny i negatywny, zewnętrzny i wewnętrzny  (rysunek 1.)

Analiza SWOT nie powinna się zakończyć tylko na wylistowaniu (wskazaniu) czynników i barier, a następnie przypisaniu ich do odpowiednich części,  tj. perspektywy zewnętrznej  lub wewnętrznej. Istotą tej metody jest podejście od wewnątrz (od endogenicznych czynników i barier) na zewnątrz (do egzogenicznych szans i zagrożeń). Pozwala to na nowoczesne podejście do rozwoju, zakładające dopełnianie się czynników wewnętrznych i zewnętrznych.

Prowadząc analizę od wewnątrz na zewnątrz JST, poszukujemy odpowiedzi na pytania:

– czy mocne strony pozwolą wykorzystać szanse?

– czy słabości uniemożliwią (zablokują) wykorzystanie szans?

– czy mocne strony pozwolą przezwyciężyć zagrożenia?

– czy słabe strony pogłębią zagrożenia?[1]

W ten sposób uzyskujemy pełny obraz czynników, które wpływają na rozwój.

Ponieważ SWOT to jedna z metod porządkowania informacji i danych, jakie pozyskaliśmy na etapie diagnozy, powinny z niego wynikać scenariusze rozwoju (rysunek  2).

Ponadto SWOT stanowi wskazówkę do formułowania celów rozwoju. Dlatego dobrze jest zadbać o to, żeby SWOT, który zamieszczamy w finalnej wersji dokumentu, zawierał te czynniki (elementy), które mają kluczowe znaczenie dla rozwoju.

W odniesieniu do wszystkich elementów analizy SWOT (mocnych i słabych stron, szans i zagrożeń) możliwe jest przeprowadzenie wartościowania, czyli wskazanie tych czynników, które mają największą siłę oddziaływania (istotny wpływ na rozwój), średnią siłę oddziaływania lub słabą siłę oddziaływania. Możliwe jest np. dokonanie oceny w skali 1–3, gdzie 3 oznacza najważniejsze znaczenie dla rozwoju, 2 – istotne znaczenie, 1 – pozostałe (nieistotne, trudne do określenia).

Wartościowanie wskazań w ramach SWOT można przeprowadzić jako analizę ekspercką, ale dobre rezultaty w procesie programowania przynoszą także wyniki prac warsztatowych przeprowadzonych z osobami odpowiedzialnymi za wdrażanie strategii rozwoju.

Wykorzystanie analizy  SWOT w procesie zarządzania dziedzictwem

Możliwe ścieżki (warianty)

Analiza SWOT może być wykorzystana w procesie zarządzania dziedzictwem na trzy sposoby.

Ścieżka 1. SWOT obejmuje tylko dziedzictwo i opracowywany jest w dokumentach dotyczących zarządzania dziedzictwem (przykład zaprezentowano w tabeli 1).

Warto zauważyć, że w takim ujęciu elementy zależne od gminy, na które JST ma wpływ, ale niezwiązane z dziedzictwem, ujmuje się w części zewnętrznej (jako szansy i zagrożenia).

Ścieżka 2. SWOT dotyczący dziedzictwa jest wykonywany odrębnie dla każdego obszaru analiz, takiego jak np. społeczeństwo, gospodarka, przestrzeń (w tym infrastruktura), dziedzictwo

Otrzymujemy w ten sposób kilka analiz SWOT (podział na obszary analizy nie jest z góry określony, można dostosować go do lokalnych uwarunkowań).  Na przykład w gminie Wieliczka w dokumencie Strategia rozwoju Miasta i Gminy Wieliczka na lata 2015–2022, str. 19-20 (http://www.wieliczka.eu/mfiles/201185/28/0/z/20150609-Strategia-Rozwoju-Miasta-i-Gminy-Wieliczka.pdf), wskazano pięć domen rozwoju (domena 1 – wysoka jakość usług komunalnych, komunikacyjnych i administracyjnych, domena 2 – gmina rozwijająca swój kapitał społeczny, domena 3  – zdrowa i sportowa gmina Wieliczka, domena 4 – Wieliczka zwrócona ku turystom i kuracjuszom, domena 5 – Wieliczka dobre miejsce na biznes) i dla każdej z nich opracowano analizę SWOT. Wskazania dotyczące dziedzictwa znalazły się w domenie: 4 i 5.

Warto zwrócić uwagę, że dwa zaprezentowane przykłady różnią się podejściem do szans i zagrożeń. Jeśli SWOT wykonywany jest w dokumentach związanych tylko z zarządzaniem dziedzictwem, do zewnętrznych uwarunkowań należy zaliczyć także elementy wewnętrzne, ale nienależące do dziedzictwa, np. związane ze sferą społeczną, gospodarczą JST. W drugim przypadku, kiedy SWOT wykonuje się dla poszczególnych obszarów (aspektów) rozwoju, szanse i zagrożenia związane są z otoczeniem, tj. elementami zewnętrznymi.

Drugie zaprezentowane podejście (wykonanie analizy SWOT w podziale na aspekty rozwoju) może być wstępem do dalszych analiz, czyli wykonania zintegrowanej analizy SWOT, będącej poszerzeniem klasycznego SWOT-a. Jej przeprowadzenie rozpoczyna się od przygotowania analizy SWOT z podziałem na główne aspekty (sfery) rozwoju, co stanowi pierwszy etap prac. Drugim etapem tej analizy jest poszukiwanie związków pomiędzy poszczególnymi aspektami rozwoju.  Wskazuje się więc zarówno te elementy, które się wzmacniają, jak i te, które mogą osłabiać silne strony.

Ścieżka 3. SWOT obejmujący wszystkie elementy rozwoju (jedna analiza w dokumencie dotyczącym rozwoju społeczno-gospodarczego).

Miejsce dziedzictwa w tej analizie wskazuje często na wagę, jaką temu zagadnieniu przypisuje się w procesach rozwojowych (tabela 2).

[1] Więcej na ten temat:  W. Dziemianowicz, K. Szmigiel-Rawska, P. Nowicka, A. Dąbrowska, Planowanie strategiczne. Poradnik dla pracowników administracji publicznej, MRR, Warszawa 2012, s. 104-120.

Autor: Paulina Legutko-Kobus