Placemaking jako metoda pracy z lokalną społecznością

Idea placemakingu opiera się na przekonaniu, że miejsce powinno służyć ludziom, a zatem powinno w jak największym stopniu odpowiadać na ich potrzeby. Proces planowania miejsc, który łączy wiedzę ekspertów z głosem społeczności lokalnych, umożliwia projektowanie przestrzeni przyjaznych użytkownikom, uwzględniających wartości estetyczne oraz odpowiadających na potrzeby społeczne.  

Czym jest placemaking?

Prekursorami placemakingu byli dziennikarka i aktywistka miejska Jane Jacobs oraz urbanista William H. Whyte. Już w latach 60. XX wieku. w swoich publikacjach zwracali oni uwagę na to, że miasta i miejsca powinny być projektowane z myślą o potrzebach ludzi. Krytykowali ówczesne trendy w projektowaniu przestrzeni miejskich, które prowadziły do przekształcania miast w miejsca sterylne, nieprzyjazne pieszym, uniemożliwiające przyjemne spędzanie czasu wolnego[1]. Placemaking został spopularyzowany w latach 90. XX wieku przez organizację Project for Public Spaces, prowadzącą działania na rzecz rewitalizacji miejskich przestrzeni publicznych. Organizacja ta opracowała i skatalogowała wytyczne pozwalające na pracę za pomocą tej metody. Założenia placemakingu zostały ukształtowane na podstawie doświadczeń planowania i przekształcania przestrzeni publicznych, jednak uniwersalność zasad oraz intuicyjność metody pozwalają na jej szerokie wykorzystanie, między innymi w procesie rewitalizacji miejsc i poszukiwania nowych funkcji dla obiektów i przestrzeni, z uwzględnieniem ich autentyczności i tożsamości oraz wdrażaniem procesów pobudzających rozwój społeczny i gospodarczy.

Idea placemakingu wywodzi się z przekonania, że wartość miejsca jest konstruowana w procesie interakcji społecznych. Miejsce to uczłowieczona przestrzeń, mająca swoją nazwę, odróżniająca się od innych zarówno przez swoją materialność, jak i aspekty niematerialne. Czynnikami kształtującymi tożsamość miejsca są między innymi opowieści o dawnych mieszkańcach, którzy odegrali ważną rolę w przeszłości miejsca oraz wydarzeniach, które zapisały się w pamięci społecznej i nadają miejscu wartość nie tylko z perspektywy jednostki, ale również większej zbiorowości.

Jak zastosować placemaking w praktyce?

Placemaking może zostać wykorzystany w celu:

– zmiany wyglądu miejsca (rewitalizacji zabytkowych obszarów z zachowaniem ich tożsamości i autentyczności, urządzenia przestrzeni użytkowych dla mieszkańców – na przykład miejsc odpoczynku);

– stworzenia miejsc atrakcyjnych dla turystów poprzez zaadaptowanie budynków do nowych funkcji, na przykład muzeów czy miejsc spotkań;

– przekształcenia miejsc w bardziej użyteczne i przyjazne mieszkańcom (na przykład służące odpoczynkowi, organizacji spotkań, koncertów, wydarzeń plenerowych), nadania przestrzeni bardziej wszechstronnego charakteru[2].

Organizacja Project for Public Spaces skatalogowała zasady pracy metodą placemakingu. Pozwalają one na stworzenie diagnozy miejsca, wspólne wypracowanie nowych rozwiązań oraz ich sprawdzenie – tak, aby na stałe wdrożone zostały te najbardziej adekwatne[3].

Po pierwsze, należy pamiętać o uwzględnieniu głosu wspólnoty na równi z opiniami ekspertów. Włączenie społeczności lokalnej w proces projektowania oraz uznanie jej sprawczości pozwoli trafniej zdiagnozować najważniejsze problemy i pomoże znaleźć ich rozwiązanie. Jako lokalną społeczność należy rozumieć nie tylko mieszkańców danej przestrzeni, którzy siłą rzeczy wiedzą o niej najwięcej, ale również wszystkich zainteresowanych danym miejscem, na przykład osoby prowadzące działalność gospodarczą w okolicy czy korzystające z obiektów i instytucji leżących w pobliżu. Wspólne planowanie i generowanie nowych pomysłów warto rozpocząć od prostych działań (np. założenia sąsiedzkiego ogródka), które będą sprzyjały integracji i zacieśnieniu współpracy zaangażowanych osób i podmiotów.

Należy również pamiętać o tym, że projektowanie nowych funkcji miejsc to nie jednorazowe działanie, lecz długofalowy proces, który wymaga wieloaspektowego spojrzenia, łączącego w sobie wiedzę z różnych dziedzin i obszarów. Punkt wyjścia do podjęcia działań powinna stanowić lista potencjalnych partnerów. Naturalnymi partnerami są osoby i instytucje z sąsiedztwa (na przykład szkoły, kościoły, instytucje kultury, firmy), ponieważ to one mają największy wpływ na sposób wykorzystania i utrzymania przestrzeni. Mocną stroną placemakingu jest to, że pomaga on wypracowywać rozwiązania tam, gdzie nie sprawdzają się tradycyjne metody projektowania w dużej skali, co jest szczególnie istotne w przypadku trudnych, nieoczywistych terenów.

Przykładem wykorzystania placemakingu w praktyce i dopasowania funkcji miejsca do potrzeb społeczności lokalnej są działania zrealizowane wokół kompleksu fabrycznego na krakowskim Zabłociu. Ten zdegradowany teren poprzemysłowy został objęty programem rewitalizacji, w wyniku którego w pofabrycznych budynkach powstały dwa muzea, biurowce oraz mieszkania. Zabrakło jednak parków i przestrzeni publicznych umożliwiających mieszkańcom spędzanie czasu wolnego – w wyniku uwzględnienia głosu mieszkańców oraz lokalnych aktywistów jako uzupełnienie przeprowadzonej wcześniej rewitalizacji powstał park na Bulwarach Wiślanych Zabłocia.

Każda zmiana może początkowo budzić niechęć urzędników lub innych podmiotów zaangażowanych w zarządzanie danym miejscem, dlatego dialogiczność i konsultacje społeczne stanowią klucz do wdrożenia nowych pomysłów. Należy jednak pamiętać o ograniczeniach, które mogą stanąć na przeszkodzie realizacji założeń. Argumentami przemawiającymi przeciwko wdrożeniu konkretnych rozwiązań mogą być brak środków finansowych lub wątpliwości dotyczące możliwości pełnienia nowych funkcji w przypadku obiektów zabytkowych. Poszczególne funkcje miejsca powinny być planowane w taki sposób, aby wspierały nawzajem swoje istnienie i zasadność funkcjonowania.

Należy docenić rolę obserwacji – poznanie rzeczywistych potrzeb lokalnej społeczności związanych z wykorzystaniem danej przestrzeni możliwe jest dzięki obserwacjom popartym na przykład badaniami ankietowymi i wywiadami pogłębionymi. Rolą profesjonalistów jest takie zinterpretowanie dostarczonych informacji, aby projekt miejsca zgodny był z wizją wykreowaną przez lokalną wspólnotę.

Autor: Agnieszka Gajc

Źródła:

Gajewicz P., Placemaking, czyli jak zmienia się przestrzeń miejska w Polsce, https://www.morizon.pl/blog/placemaking/ [ostatni dostęp: 15.12.2019].

Jeleński T., Inclusive Placemaking: Buliding Future on Local Heritage, [w:] Amoruso G. (red.), Putting Tradition into Practice: Heritage, Place and Design. Proceedings of 5th INTBAU International Annual Event, „Lecture Notes In Civil Engineering”, vol. 3, Springer, 2017.

Łuszczek M., Ptasińska U. (red.), Jak przetworzyć miejsce. Podręcznik do kreowania udanych przestrzeni publicznych, Fundacja Partnerstwo dla Środowiska, Kraków 2010, https://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/2015/08/PPS-Jak_przetworzyc_miejsce.pdf [ostatni dostęp: 20.12.2019].

[1] T. Jeleński, Inclusive Placemaking: Buliding Future on Local Heritage, [w:] Amoruso G. (red.) Putting Tradition into Practice: Heritage, Place and Design, INTBAU 2017. Lecture Notes In Civil Engineering, vol. 3, Springer, 2017.

[2] P. Gajewicz, Placemaking, czyli jak zmienia się przestrzeń miejska w Polsce, https://www.morizon.pl/blog/placemaking/ [ostatni dostęp 15.12.2019].

[3] Jak przetworzyć miejsce. Podręcznik do kreowania udanych przestrzeni publicznych, Kraków 2010, https://partycypacjaobywatelska.pl/wp-content/uploads/2015/08/PPS-Jak_przetworzyc_miejsce.pdf [ostatni dostęp: 20.12.2019]. Publikacja opracowana przez Project for Public Spaces, w Polsce wydana przez Fundację Partnerstwo dla Środowiska.